Kotowate (Felidae) – rodzina ssaków z rzędu drapieżnych (Carnivora).
Występowanie i środowisko życia
Kotowate występują na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy i Australii) oraz na niektórych wyspach (Sumatra, Borneo, Jawa, Cejlon, Filipiny, Tajwan). W Polsce występują 2 gatunki dzikich kotowatych – ryś euroazjatycki (Lynx lynx) i żbik europejski (Felis silvestris) oraz 1 gatunek udomowiony – kot domowy (Felis catus).
Kotowate zamieszkują różnorodne środowiska:
- pustynie – kot arabski (Felis margarita);
- półpustynie i sawanny – gepard grzywiasty (Acinonyx jubatus), serwal sawannowy (Leptailurus serval);
- stepy – manul stepowy (Otocolobus manul);
- obszary rzeczne i bagienne – chaus (Felis chaus), taraj (Prionailurus viverrinus);
- lasy deszczowe – jaguar (Panthera onca), kotek kusy (Prionailurus planiceps);
- lasy strefy umiarkowanej – żbik (Felis silvestris), ryś euroazjatycki (Lynx lynx);
- borealne lasy iglaste (tajga) – ryś kanadyjski (Lynx canadensis);
- obszary górskie – ocelot andyjski (Leopardus jacobitus), kot tybetański (Felis bieti), irbis, pantera śnieżna (Panthera uncia).
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Ewolucja kotowatych rozpoczęła się w eocenie, ok. 40 mln lat temu, gdy z miacydów (Miacidae) wyodrębniła się linia kotokształtnych (Feliformia). Najstarszym opisanym gatunkiem jest Proailurus lemanensis żyjący w oligocenie ok. 25 mln lat temu. W miocenie, ok. 20 mln lat temu, pojawiły się pseudelury (Pseudaelurus), które dały początek dwóm podrodzinom kotowatych – wymarłym machajrodontom (Machairodontinae) oraz małym kotom (Felinae), z których ok. 6-10 mln lat temu wyodrębniły się wielkie koty (Pantherinae).
Do małych kotów (Felinae) należy m.in. gepard (Acinonyx jubatus), karakal (Caracal caracal), badia (Catopuma badia), żbik (Felis silvestris), kot czarnołapy (Felis nigripes), jaguarundi (Herpailurus yagouaroundi), ocelot (Leopardus pardalis), margaj (Leopardus wiedii), serwal (Leptailurus serval), ryś europejski (Lynx lynx), ryś rudy (Lynx rufus), manul (Otocolobus manul), lamparcik marmurkowy (Pardofelis marmorata), kotek wyspowy (Prionailurus iriomotensis), kotek kusy (Prionailurus planiceps), taraj (Prionailurus viverrinus) i puma (Puma concolor).
Do wielkich kotów (Pantherinae) należy pantera sundajska (Neofelis diardi), pantera mglista (Neofelis nebulosa), lew (Panthera leo), jaguar (Panthera onca), lampart (Panthera pardus), tygrys (Panthera tigris) oraz irbis, pantera śnieżna (Panthera uncia).
Wygląd
W obrębie rodzinie kotowatych istnieją duże różnice w rozmiarach ciała. Najmniejszym gatunkiem jest kot czarnołapy (Felis nigripes) o długości ciała 36-52 cm i ogona 12-20 cm, ważący do 4,5 kg; największym gatunkiem jest tygrys (Panthera tigris) o długości ciała ok. 3 m i wadze sięgającej 300 kg. Mimo znacznych różnic w wielkości kotowate charakteryzują się jednolitym planem budowy – mają mocne, wydłużone ciało, przeważnie z długim ogonem. Głowa jest okrągła z dużymi, skierowanymi do przodu oczami, pysk jest stosunkowo krótki. Liczba zębów jest zredukowana do 30-32, siekacze są małe, kły i łamacze są dobrze rozwinięte. Kończyny przednie są 5-palczaste, tylne 4-palczaste, wyposażone w długie, zakrzywione i wciągane pazury (z wyjątkiem geparda, taraja, kotka kusego i kotka wyspowego). Sierść zwykle jest krótka i gęsta, o barwie jednolitej lub ze znaczeniami w formie pręg, plamek lub cętek. Samce lwów mają gęsta grzywę porastającą głowę i barki. Uszy karakali i rysi są zakończone pędzelkami.
Tryb życia
Większość kotowatych prowadzi nocny tryb życia, niektóre gatunki są aktywne w ciągu dnia. Większość gatunków żyje i poluje samotnie. Lwy żyją w hierarchicznych grupach rodzinnych, złożonych z ponad 10 spokrewnionych ze sobą samic, ich potomstwa oraz kilku samców. Zdobywaniem pożywienia dla stada zajmują się lwice, współpracujące ze sobą podczas polowania.
Kotowate, choć są głównie zwierzętami naziemnymi, potrafią się także świetnie wspinać na drzewa oraz pływać (taraj i kotek kusy posiadają dobrze wykształcone błony pławne). Pantera mglista i margaj jako jedyne kotowate potrafią schodzić z drzewa głową w dół.
Kotowate są zwierzętami terytorialnymi, zarówno samce jak i samice posiadają własne terytoria, które są znakowane moczem, odchodami i wydzieliną gruczołów zapachowych. Zwykle w obrębie obszaru kontrolowanego przez jednego samca znajdują się terytoria kilku samic.
Pożywienie
Kotowate są drapieżnikami odżywiającymi się głównie mięsem. Pożywienie kotowatych stanowią drobne ssaki, ptaki, gady (np. jaszczurki, węże), owady oraz ryby. Większe gatunki żywią się także ssakami kopytnymi. Polują głównie z zaskoczenia, podkradając się do ofiary na najkrótszą możliwą odległość. Pościg za ofiarą stosują rzadko, wyjątkiem jest gepard, który w ten sposób zdobywa pożywienie – w pogoni za zdobyczą potrafi rozwinąć prędkość blisko 100 km/h.
Rozmnażanie
Kotowate rozmnażają 1 lub 2 razy w ciągu roku, na świat przychodzi zwykle 1-6 ślepych młodych. Potomstwem zajmują się głównie samice; wyjątkiem jest mormi (Catopuma temminckii), gdzie samiec bierze aktywny udział w wychowywaniu kociąt. Młode usamodzielniają się w wieku ok. roku (u mniejszych kotowatych), u większych gatunków zostają z matką przez ok. 2 lata.
