Łasicowate (Mustelidae) – rodzina ssaków z rzędu drapieżnych (Carnivora) obejmująca ok. 60 gatunków występujących na wszystkich kontynentach poza Antarktydą i Australią.
Występowanie i środowisko życia
Łasicowate występują na całej kuli ziemskiej z wyjątkiem Antarktydy, Australii, Madagaskaru oraz wysp oceanicznych. Największa liczba gatunków zasiedla obszary strefy umiarkowanej półkuli północnej.
Łasicowate zamieszkują różnorodne środowiska – lasy, pustynie, tundrę, obszary górskie, a także rzeki, strumienie oraz przybrzeżne wody mórz i oceanówkuna domowa). Większość gatunków prowadzi naziemny tryb życia; niektóre gatunki są nadrzewne (np. kuny, hirara amerykańska), ziemnowodne (np. norki, wydry zamieszkujące zbiorniki słodkowodne) lub prowadzą całkowicie wodny tryb życia (wydra morska).
Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Łasicowate pojawiły się w późnym oligocenie, ok. 33 mln lat temu na obszarze Eurazji, we wczesnym miocenie zasiedliły Afrykę, Amerykę Północną i Południową. Bezpośredni przodkowie współcześnie występujących gatunków pojawili się w środkowym miocenie ok. 15 mln lat temu.
Rodzina łasicowatych (Mustelidae) należy do nadrodziny łasicokształtnych (Musteloidea) w podrzędzie psokształtnych (Caniformia) zaliczanego do rzędu drapieżnych (Carnivora). Obejmuje 60 gatunków zgrupowanych w podrodzinie wydr (Lutrinae) obejmującej 13 gatunków należących do 7 rodzajów oraz podrodzinie łasic właściwych (Mustelinae) obejmującej 47 gatunków należących do 15 rodzajów, do której zalicza się m.in. rosomaki, grizony, borsuki, kuny, ratele, ryjonosy, norki, borsuczniki oraz łasice.
[more]
Wygląd
Łasicowate są ssakami o małych lub średnich rozmiarach. Cechują się smukłą budową ciała (z wyj. borsuków i rosomaków), długim i giętkim tułowiem, płaską, wydłużoną głową z krótkim pyskiem, małymi oczami i uszami (szpiczastymi lub zaokrąglonymi), stosunkowo krótkimi nogami oraz przeważnie długim i puszystym ogonem. Sierść jest krótka, gęsta i jednobarwna; u niektórych gatunków występuje kontrastowe ubarwienie z pręgami na tułowiu, głowie oraz ogonie. Gatunki zamieszkujące obszary północne zimą przybierają białą szatę zimową (np. gronostaje, łasice długoogonowe). Większość gatunków posiada gruczoły odbytowe znajdujące się w pobliżu ogona.
Największym gatunkiem prowadzącym naziemny tryb życia jest rosomak tundrowy (Gulo gulo) osiągający długość 65-100 cm i masę ciała 10-30 kg. Największymi gatunkami prowadzącymi ziemnowodny i wodny tryb życia są odpowiednio arirania amazońska (Pteronura brasiliensis) osiągająca długość 1,5-1,7 m i masę ciała 22-32 kg oraz wydra morska, kałan (Enhydra lutris) osiągająca długość 1,2-1,5 m i masę ciała 22-45 kg. Najmniejszym gatunkiem z rodziny łasicowatych jest łasica pospolita (Mustela nivalis) osiągająca długość 13-26 cm i masę ciała 36-250 g. Samce przeważnie są znacznie większe od samic.
Uzębienie łasicowatych cechuje się wydłużonymi i ostrymi kłami oraz silnie rozwiniętymi, mocnymi łamaczami. Zęby przedtrzonowe i trzonowe w zależności od gatunku posiadają wysokie korony z ostrymi guzkami bądź niskie korony z tępymi guzkami. Łamacze są słabo rozwinięte u borsuków.
Łasicowate są stopochodne lub półstopochodne. Ich kończyny są krótkie, cztero- lub pięciopalczaste, zakończone niewciągalnymi, długimi i zakrzywionymi pazurami. Gatunki prowadzące ziemnowodny i wodny tryb życia posiadają błony pławne między palcami.
Tryb życia
Większość gatunków poza okresem godowym prowadzi samotniczy tryb życia; niektóre żyją w parach bądź w niewielkich grupach rodzinnych. Łasicowate są aktywne głównie w nocy, o zmierzchu i we wczesnych godzinach porannych. Wiele gatunków dobrze pływa oraz wspina się na drzewa. Mają dobrze rozwinięte zmysły węchu, słuchu i wzroku.
Łasicowate nie zapadają w sen zimowysen (np. borsuki). Większość gatunków łasicowatych zakłada kryjówki w opuszczonych norach innych ssaków bądź wykorzystuje naturalne zagłębienia terenu pod korzeniami drzew, wykroty, dziuple oraz szczeliny skalne. Niektóre gatunki kopią nory o skomplikowanych systemie podziemnych korytarzy (np. wydry, borsuki).
Łasicowate są ssakami terytorialnymisubstancją o ostrym zapachu wydzielaną przez parzyste gruczoły odbytowe. Areały osobnicze zajmują bardzo duże obszary; terytoria samców są większe od terytoriów samic.
Pożywienie
Łasicowate odżywiają się głownie pokarmem mięsnymwszystkożerne (np. borsuki) lub okresowo roślinożerne. W skład diety wchodzą drobne kręgowce (gryzonie, ptaki, żaby, gady), jaja ptaków, owady, grzyby oraz owocemiodem i larwami pszczół.
Rosomaki są głównie padlinożerne, ale okazjonalnie polują na gryzonie, inne drapieżniki oraz duże ssaki (np. jelenie). Wydry odżywiają się głównie rybami, rakami, krabami oraz innymi wodnymi bezkręgowcami; mogą polować na drobne gryzonie oraz ptaki wodne. Wydra morska żywi się jeżowcami, małżami, krabami i rybami; potrafi posługiwać się narzędziami – używa kamieni do rozbijania twardych muszli małżów, pancerzy jeżowców i skorupiaków.
Rozmnażanie i rozwój
Ciąża u łasicowatych w zależności od gatunku trwa od kilku miesięcy do rokurozwój zarodków zajmuje ok. 39-65 dni; często występuje zjawisko ciąży przedłużonej. Łasicowate wyprowadzają przeważnie jeden miot rocznie. Samica rodzi 1-13 ślepych, niedołężnych, w pełni zależnych od matki młodych, które pozostają w gnieździe przez kilka tygodni. Młode osiągają dojrzałość płciową po ukończeniu 1-2 roku życia. Łasicowate żyją ok. 5-20 lat.
Bibliografia
- Encyklopedia biologiczna T. VI, Zdzisława Otałęga (red. nacz.), Agencja Publicystyczno-Wydawnicza Opres, Kraków 1998.
- Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference, Don E. Wilson, DeeAnn M. Reeder, Johns Hopkins University Press, 2005.
- Ssaki świata, Jiři Gaisler, Jan Zejda, Wydawnictwo Muza, Warszawa, 1997.
- Ssaki, Włodzimierz Serafiński, Ewa Wielgus-Serafińska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
- The Encyclopedia of Mammals, David W. MacDonald, Sasha Norris, Brown Reference Group, London 2006.
- Zwierzęta. Encyklopedia ilustrowana, red. Ewa Turyn, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
