Płazy bezogonowe (Anura) – jeden z trzech rzędów płazów (obok ogoniastych i beznogich). Obejmuje 24 rodziny, ok. 320 rodzajów i ok. 3800 gatunków. Żyją w środowisku wodnym, lądowym lub nadrzewnym. Charakteryzują się krępą sylwetką, brakiem ogona oraz skocznymi kończynami. Występują na całym świecie z wyjątkiem Antarktydy, Grenlandii, Nowej Zelandii i azjatyckiego Dalekiego Wschodu. Gatunki występujące w Polsce należą do rodzin: żabowate, rzekotkowate, grzebiuszkowate, ropuchowate oraz ropuszkowate. Najmniejszy znany gatunek to brazylijska ropuszka żaba (Psyllophryne didactyla) należąca do rodziny Brachycephalidae, osiągająca 10 mm długości. Największym gatunkiem jest żaba goliat Conraua (Rana) goliath która osiąga długość ciała 30 cm i dorasta do 3,3 kg masy.
Budowa
Bezogonowe posiadają sztywny i krótki kręgosłup składający się maksymalnie z 10 wolnych kręgów. Zakończony jest podłużną kością tzw. urostylem powstałym ze zrośnięcia kości ogonowych. Obok wydłużonych kości stóp jest to przystosowanie do skoków. U większości gatunków nie występują żebra a u niektórych są ode zredukowane i obecne przy 2-4 kręgach. Szczęki zazwyczaj wyposażone w zęby ale żuchwy już nie są uzębione. Płazy bezogonowe posiadają obręcz barkową oraz mostek a ich kości strzałkowa i łokciowa oraz piszczelowa i promieniowa są zrośnięte. Wszystkie gatunki posiadają dwie pary kończyn z czego kończyny tylne są zazwyczaj dłuższe i mocniej umięśnione co pomaga w wykonywaniu skoków. Obecność błon pławnych pomiędzy palcami stanowi przystosowanie do pływania. U gatunków nadrzewnych (np. rodzina rzekotkowate Hylidae) palce tylnych i przednich kończyn są rozszerzone do postaci okrągłych, poduszkowatych przylg umożliwiających utrzymanie się na drzewach. Z kolei gatunki pustynne posiadają wąskie poduszki na palcach oraz narośla na stopach umożliwiające grzebanie.
Serce płazów bezogonowych składa się z lewego i prawego przedsionka oraz z jednej komory w której krew żylna z tętniczą częściowo się miesza. U kijanek układ krwionośny przypomina ten występujący u ryb. Posiadają serce o dwóch jamach które pompuje krew przez skrzela skąd pobierany jest tlen. Osobniki dorosłe tracą skrzela a ich wymiana gazowa odbywa się przez płuca a także przez skórę oraz błonę śluzową jamy gębowo-gardzielowej. Płazy posiadają kloakę (stek) czyli ujście trzech układów: moczowego, pokarmowego oraz rozrodczego. Nie posiadają narządów kopulacyjnych.
Zmysły
Wiodącym zmysłem u bezogonowych jest wzrok. Płazy te mają dobrze rozwinięte oczy które zazwyczaj są duże i wystające z oczodołów co pozwala na szersze pole widzenia które jest ograniczone poprzez brak ruchów obrotowych głowy. Oczy zaopatrzone w trzy powieki: górną która jest nieruchoma, dolną oraz przezroczystą migotkę. Kształt źrenic może być różny i często mówi o przynależności do danej gromady. Niektóre gatunki posiadają dodatkowy narząd reagujący na światło w postaci jasnej plamki na czubku głowy. Poza podstawowym narządem węchu płazy bezogonowe posiadają narząd przylemieszowy który funkcjonuje na podobnej zasadzie. Samice zazwyczaj są nieme natomiast samce wydają przeróżne głosy, szczególnie w okresie godowym. W związku z tym słuch odgrywa ważną rolę w poszukiwaniu partnera oraz w dbaniu o terytorium. Dźwięki odbierane są przez błonę bębenkową, następnie przez kostkę słuchową przekazywane do ucha wewnętrznego. U niektórych gatunków błona ukryta jest pod skórą. Samce wydają odgłosy przy użyciu znajdujących się po bokach głowy rezonatorów – uchyłków jamy gębowo-gardzielowej.
Rozmnażanie
U większości gatunków występuje dymorfizm płciowy szczególnie widoczny podczas przybierania barw godowych oraz modzeli godowych na palcach przednich kończyn. Samce posiadają rezonatory – worki dzięki którym potrafią wydawać donośne dźwięki, charakterystyczne dla danego gatunku. Poza kilkoma przypadkami zapłodnienie odbywa się zewnętrznie. Samiec łączy się z samicą w uścisku – ampleksusie. Chwyta samicę pod pachami, rzadziej za głowę czy w pasie. Para pozostaje w uścisku do momentu zapłodnienia jaj wydalanych przez samicę. Skrzek składane są w skupiskach od kilku do kilkuset jaj na powierzchni wody, przyczepione do podwodnych kamieni lub w wilgotnym miejscu jeśli składowane są na powierzchni. Większość płazów bezogonowych przechodzi stadium larwalne w postaci kijanki. Ten okres może trwać od tygodnia nawet do dwóch lat. Kijanki żyją w wodzie, mają opływowe, owalne ciało i są wyposażone w ogon z dobrze rozwiniętymi płetwami. Obecność skrzeli pozwala nie tylko oddychać pod wodą ale również filtrować wodę z drobnych cząstek pokarmowych które stanowią uzupełnienie diety.
U niektórych gatunków stadium larwalne jest pomijane i następuje rozwój bezpośredni do formy dorosłej. Jaja tych płazów są składane w wilgotnych miejscach i pozostają pod opieką jednego z rodziców, najczęściej samca. W Portoryko oraz w Afryce zachodniej występują ropuchy żyworodne. Jaja dojrzewają wewnątrz jajowodów samicy i przeobrażają się bezpośrednio do formy dorosłej. U płazów bezogonowych występują również ciekawe rodzaje opieki rodzicielskiej. Samce żaby Darwina Rhinoderma darwinii oraz Rhinoderma rafum przetrzymują dojrzewające kijanki w worku głosowym, samice rzekotek torbowych z rodzaju Gastrotheca mają torbę lęgową na grzbiecie a australijskie żaby gęborodne z rodzaju Rheobatrachus rozwijają się w żołądku samicy.
Niezwykłym przypadkiem jest grzbietoród amerykański Pipa pipa u którego występuje jajożyworodność pozamaciczna. Samiec grzbietoroda po zapłodnieniu jaj umieszcza je na grzbiecie samicy. Po kilku dniach zagłębiają się one w gąbczastej tkance i dojrzewają w powstałych kieszeniach skórnych. Przechodzą tam również stadium larwalne a ciało samicy opuszczają dopiero po przeobrażeniu.
Pożywienie
Płazy bezogonowe są mięsożerne. Posiadają język przystosowany do łapania zdobyczy, często pomagają sobie przednimi łapami. Żywią się przeróżnymi małymi zwierzętami – głównie owadami, innymi stawonogami oraz dżdżownicami. Większe gatunki polują na inne kręgowce a występująca w Ameryce Północnej żaba rycząca Rana catesabiana potrafi łapać ptaki i myszy a także małe żółwie i ryby. Kijanki zazwyczaj są roślinożerne z wyjątkiem nielicznych które chwytają małe bezkręgowce oraz inne kijanki. Bezogonowe mają bardzo wielu naturalnych wrogów zarówno w wodzie jak i na lądzie. Polują na nie węże, czaple, nietoperze, ryby, żółwie a nawet tarantule.
