Chmiel – właściwości, działanie i zastosowanie chmielu
Chmiel to wieloletnia roślina należąca do rodziny konopiowatych, o której najstarsze wzmianki pochodzą z pierwszego stulecia naszej ery. Pliniusz Starszy wspomina wysokie, obdarzone szyszkami dzikie pnącza w swoim przełomowym dziele botanicznym „Naturalis Historia”. Jednak dopiero około 740 roku n.e. chmiel zaczęto świadomie uprawiać, a w IX wieku wykorzystywać do produkcji piwa.
Uważa się, że zanim ktokolwiek uświadomił sobie alkoholowy potencjał chmielowych szyszek, zbierano je w stanie dzikim jako gorzkawe warzywo oraz składnik leczniczych napojów. Roślina jest typowa dla półkuli północnej i preferuje wilgotny klimat umiarkowany – w stanie dzikim występuje nawet w Polsce pod postacią chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus). W sumie na świecie wyróżnia się 5 gatunków chmielu.
Pnącza chmielu potrafią osiągnąć długość nawet 6 m., choć najczęściej zatrzymują się na ok. 4 m. Charakterystyczną cechą łodygi jest fakt, że zawsze zawija się ona w prawą stronę! Pośród zielonych liści – mniejszych, prostych oraz większych, najczęściej trójklapowych, pojawiają się męskie kwiaty lub żeńskie kwiaty, przy czym te ostatnie przyjmują postać podobną szyszkom. Po zapyleniu, odbywającym się za pośrednictwem wiatru, powstają owoce w postaci malutkich okrągłych orzeszków.
Uprawa chmielu
Obecnie liderem w światowej produkcji chmielu są Stany Zjednoczone, które wraz z drugimi w rankingu Niemcami całkowicie zdominowały pod tym względem globalny rynek. Na kolejnych miejscach, z niemal 10-krotnie niższą roczną produkcją znajdują się Czechy, Chiny, a dalej także Polska.
Chmiel hodowlany pnie się po specjalnie przygotowanych tyczkach oraz drutach, tworzących swego rodzaju sufit. Wybierane są przy tym tylko osobniki żeńskie, produkujące szyszki, które stanowią najcenniejszy surowiec z całej rośliny. Chmiel można jednak posadzić także w przydomowym ogrodzie, na słonecznym stanowisku, wykorzystując jego pnące właściwości jako zieloną ozdobę altan, pergoli oraz elementów konstrukcyjnych, które chcemy zasłonić. Co roku na wiosnę, pędy odrastają na nowo z podziemnych kłączy.
Chmiel a produkcja piwa
Co ciekawe, historia piwa sięga zdaniem naukowców nawet 9 tysięcy lat wstecz, do czasów, kiedy społeczeństwa miały głównie charakter wędrowny. Wówczas, fermentowany napój przygotowywano jednak głównie ze zbóż – pszenicy i jęczmienia. Pierwsze wykorzystanie chmielowych szyszek w browarnictwie datowane jest na IX w., ale były to zaledwie skromne eksperymenty francuskich mnichów. Dopiero w XI w. niemieccy producenci piwa w pełnej skali docenili potencjał chmielowych szyszek.
Chmiel dodawany jest do piwa jako naturalny konserwant ograniczający rozwój mikroorganizmów, a także jako dodatek smakowy harmonizujący jęczmienny słód i nadający napojowi z pianką cenionej goryczki. Ekstrakt z chmielu pomaga również ustabilizować samą pianę! Aby zróżnicować smak trunków do poszczególnych rodzajów piwa dodaje się nie tylko różne ilości chmielu, ale także surowiec suszony, sproszkowany lub zielony, świeżo po zbiorze, a dodawany jest on w różnych stadiach produkcji. Koneserzy utożsamiają chmielowy smak ze świeżością, cytrusami, a także sosnową czy ziołową nutą.


Chemiczne właściwości chmielowej szyszki
Skąd więc ta gorycz i konserwujące działanie? Analiza chemiczna chmielowej szyszki pozwoliła wyizolować z niej lupulinę – aromatyczną żywicę o wyjątkowo intensywnym zapachu i owym gorzkim smaku. To właśnie lupulina odpowiada w głównej mierze na lecznicze zastosowanie chmielu. Lupulina sama w sobie jest mieszaniną prostszych żywic zwanych alfa-kwasami i beta-kwasami, do których należą m.in. humulen, humulon czy kohumulon.
Poza tym w szyszkach obecne są również olejki eteryczne, łącznie z najintensywniejszym, nieprzyjemnym wręcz myrcenem oraz znacznie bardziej apetycznymi dla nosa beta-kariofilenem oraz beta-farnezenem. Wreszcie, chmiel jest także dość bogaty w polifenole, które zapobiegają procesowi utleniania, a także mają działanie przeciwbakteryjne i przeciwzapalne. Zdaniem naukowców zdolność pochłaniania wolnych rodników tlenowych przez polifenole obecne w chmielu należy do najwyższych pośród znanych nam roślin jadalnych.
Uspokajające działanie chmielu
Od setek lat szyszki chmielu były wykorzystywane do leczenia bezsenności, częstego wybudzania się i nadmiernej nerwowości. I faktycznie, lupulina, a zwłaszcza zawarte w niej alfa-kwasy, uważane są za środek umiarkowanie usypiający. W badaniach laboratoryjnych przeprowadzonych na szczurach ekstrakt z chmielu wyraźnie spowalnia motorykę i prowadzi do nienaturalnie wydłużonego czasu drzemki. Szyszki z chmielu w formie tabletek stosowane są na problemy z zasypianiem bądź to w formie samodzielnej, bądź też w połączeniu z innymi ziołami takimi jak kozłek lekarski. Ów duet wykazuje skuteczność porównywalną z farmakologicznymi środkami uspokajającymi typu bromazepam.
Co ciekawe, ekstrakt z chmielu wykazuje również istotny wpływ na łagodzenie damskich zaburzeń hormonalnych, w tym objawów menopauzy. Uważa się, że substancje obecne w szyszkach rośliny imitują właściwości estrogenów i mogą być naturalną alternatywą dla hormonalnej terapii zastępczej.

Naturalny antybiotyk i lekarstwo na raka?
Kumulacja związków aktywnych w ekstrakcie z chmielu okazuje się być zaskakująco skuteczna również jako broń z patogenami chorobotwórczymi. Zdaniem naukowców mają one zdolność zwalczania gronkowców (m.in. złocistego) oraz paciorkowców, a także grzybów oraz wirusów odpowiedzialnych m.in. za opryszczkę pospolitą. Wyciąg z chmielu może ograniczyć nawet rozwój malarii! Są to jednak rezultaty otrzymane na szalce Petriego, których nie można w bezpośredni sposób przełożyć na konsumpcję chmielu np. w postaci piwa. Istnieje jednak szansa, że wyizolowanie określonych substancji z szyszek, pozwoli uzyskać naturalne i skuteczne lekarstwo na wiele infekcji.
Perspektywicznie wygląda również wykorzystanie chmielu do walki z nowotworami piersi, prostaty oraz jajników. Związki aktywne browarniczego surowca mają bowiem działanie hamujące względem komórek rakowych, uniemożliwiając rozwój choroby.

Inne zastosowania chmielu
Chmiel wykorzystywany jest również w kosmetyce, przede wszystkim ze względu na silne właściwości antyoksydacyjne. Można go więc znaleźć w kremach odmładzających oraz preparatach do skóry problemowej i trądzikowej. Szampony z wyciągiem szyszek z chmielu wykazują właściwości przeciwłupieżowe oraz hamujące wypadanie włosów.
W aromaterapii olejek eteryczny z chmielu polecany jest z kolei na uspokojenie skołatanych nerwów oraz łagodzenie kaszlu. Wmasowywany w skronie pomaga ulżyć bólom głowy, a dodany do bazowego olejku do masażu odpręża spięte i spracowane mięśnie.
Z wysuszonych szyszek chmielu przygotowuje się również poduszeczki, które aromatyzują sypialnię i wspierają spokojny, nieprzerwany sen.
Najciekawsze ze wszystkiego jest jednak… kulinarne zastosowanie szyszek z chmielu. Idąc w ślady starożytnych Rzymian, którzy chętnie dodawali gorzkie kwiaty do posiłków, współcześni dietetycy polecają je jako urozmaicenie potraw oraz zdrowy składnik menu. Na przełomie kwietnia i maja, kiedy szyszki są odpowiednio duże, ale wciąż świeże i chrupiące, można je zrywać i przyrządzać na sposób szparagów – blanszując i podając z masłem. Doskonale też smakuje chmiel jako dodatek do pieczywa oraz tart, a jego liście mogą z powodzeniem zastąpić bazylię. Do gotowania wykorzystuje się nawet pędy chmielu, które można smażyć z oliwą.
Chmielowy syrop
Składniki:
- 2 szklanki wody
- 2 szklanki cukru
- 2 szklanki świeżych szyszek z chmielu
- ½ szklanki soku wyciśniętego z pomarańczy, cytryny lub grejpfruta
Przygotowanie:
Cukier rozpuszczamy w wodzie na małym ogniu, mieszając aż do zgęstnienia. Zdejmujemy z ognia i dorzucamy posiekane świeże szyszki. Pozostawiamy na godzinę. Przecedzamy mieszankę przez gęsto sito lub tkaninę. Dodajemy sok cytrusowy.
Taki syrop można przechowywać w lodówce i wykorzystywać do przyrządzania zdrowej i smacznej lemoniady lub wykorzystywać do słodzenia herbaty. Kto nie posiada do dostępu do świeżych szyszek może zastąpić je suszonymi. Ale, jak widać z powyższych doniesień, chmiel ro roślina, którą zdecydowanie warto mieć w ogrodzie – tak w celach ozdobnych, jak i użytkowych!
- https://www.beerscenemag.com/2010/04/the-short-and-bitter-history-of-hops/;
- https://www.essentiallyhops.co.uk/acatalog/Uses-for-Hops.html;
- https://www.czytelniamedyczna.pl/3817,waciwoci-lecznicze-chmielu-zwyczajnego-humulus-lupulus-l.html;
- https://botanical.com/botanical/mgmh/h/hops--32.html;
- https://www.webmd.com/vitamins/ai/ingredientmono-856/hops;
- https://msue.anr.msu.edu/uploads/236/71516/ipm_academy_2014_intro_to_hops.pdf;
- https://www.verywellhealth.com/the-health-benefits-of-hops-89058;





