Dlaczego niektórzy ludzie są chorowici?

Jedni potrafią kilka lat przeżyć bez kataru, inni każdej jesieni kaszlą i kichają. Skąd się biorą te różnice, skoro żyjemy przecież w tym samym mieście, chodzimy do tej samej pracy czy szkoły? Popularna odpowiedź mówi o wysokiej i niskiej odporności na bakcyle. Co to jednak tak naprawdę oznacza? Czy chorowici ludzie są winni swoich przypadłości?

Są wśród nas tacy, którzy mimo globalnej epidemii nigdy nie chorowali na Covid-19, a przynajmniej o tym nie wiedzą. Inni zdążyli przejść infekcję trzy razy i za każdym razem rzuciła ich na kolana. Co roku ponad milion afrykańskich dzieci umiera na malarię, ale większość pozostaje zdrowa mimo ciągłej ekspozycji na tego samego pasożyta. Niektóre europejskie maluchy nim skończą pół roku mają już za sobą choć jedną antybiotykoterapię bądź hospitalizację, inne do wieku szkolnego złapią zaledwie kilka katarów. Nasza odporność na choroby zmienia się też w czasie i to zarówno na lepsze, jak i na gorsze. Jakie czynniki są więc za nią odpowiedzialne?

Wrodzone przyczyny skłonności do chorób

Niestety, wszystko wskazuje na to, że można się narodzić ze skłonnością do infekcji. Kluczową kwestią są tutaj oczywiście czynniki genetyczne. Jak dotąd naukowcom na podstawie badań nad bliźniętami udało się udowodnić, że przynajmniej częściowo dziedziczny charakter mają m.in. gruźlica, trąd, malaria oraz infekcja bakterią H. pylori odpowiedzialna za chorobę wrzodową.

Jednocześnie zidentyfikowano już ponad 100 anomalii DNA, upośledzających działanie systemu odpornościowego. Niektóre z nich polegają na rzadkiej mutacji jednego pojedynczego genu. Inne są bardziej kompleksowe, jak na przykład wariacja w chromosomie 6 dotycząca głównego układu zgodności tkankowej (MHC). Ktoś, kto się z nią urodzi, ma naturalnie większe skłonności do chorób autoimmunologicznych, ale także zakażenia wirusem HIV lub żółtaczką typu B. Dzięki projektowi poznania ludzkiego genomu wiemy również m.in. o genetycznej skłonności do astmy, cukrzycy czy infekcji wywołanych paciorkowcem (np. angina).

Bywa też tak, że fizjologiczne anomalie czynią nas bardziej podatnym na choroby. Na przykład skrzywiona przegroda nosowa lub nietypowo ukształtowana cewka moczowa mogą sprzyjać gromadzeniu się patogenów chorobotwórczych. Ponadto, problemem, którego nie da się przeskoczyć jest wiek – okres niemowlęctwa oraz późnej starości w naturalny sposób wiąże się z osłabieniem systemu odpornościowego. Maluszki i seniorzy nie tylko więc częściej chorują, ale miewają znacznie częstsze i poważniejsze komplikacje, nawet w przypadku „błahych” infekcji przechodzonych często bezobjawowo.

Środowisko życia

Jednojajowe bliźniaki mają identyczne DNA, a jednak często różnią się pod względem chorowitości czy reakcji na szczepionki. Kolejnym czynnikiem wyjaśniającym skłonność do częstych infekcji jest wpływ otoczenia. Im człowiek starszy, tym środowisko ma większy wpływ na jego układ odpornościowy, bowiem ekspozycja na szkodliwe związki chemiczne czy alergeny może kumulować się w czasie.

Wiemy na przykład, że dzieci wychowane na farmach znacznie rzadziej zapadają na alergie i astmę. Według naukowców z Uniwersytetu Stanford to właśnie otoczenie, raczej niż geny, kształtuje nasze reakcje odpornościowe i pomaga lub przeszkadza w walce z patogenami. Oprócz ekspozycji na alergeny i mikroby, ogromne znaczenie wydaje się mieć również czystość powietrza, które wdychamy, jakość pożywienia, a także kontakt z toksycznymi związkami. Te ostatnie mogą mieć tak silny wpływ na układ oddechowy, rozrodczy czy system nerwowy, że ich wpływ przejawia się w kolejnych pokoleniach i de facto staje się czynnikiem dziedzicznym osłabionej odporności. Przykładem są dioksyny, które przedostają się do żywności pochodzenia zwierzęcego i wpływają na produkcję limfocytów T, chroniących nas m.in. przed wirusem grypy.

Można wręcz spotkać się z opiniami, że to właśnie wielopokoleniowe osłabienie systemu odpornościowego wskutek czynników zewnętrznych odpowiada za sezonowość takich problemów jak epidemie i pandemie.

Ludzie chorowici w wyniku stylu życia

Można być obdarzonym dobrymi genami i żyć w optymalnym dla zdrowia środowisku, a i to nie wystarczy. Trzecim i niewątpliwie bardzo wpływowym czynnikiem „chorowitości” jest styl życia. Niestety, niektóre nasze wybory osłabiają system odpornościowy i czynią walkę z drobnoustrojami znacznie trudniejszą.

Najłatwiej można sobie zaszkodzić poprzez:

Brak snu. Niedosypianie nie tylko utrudnia organizmowi prawidłową regenerację, ale również obniża produkcję cytokin. Ta niezwykle istotna grupa białek jest kluczowa dla walki z infekcjami – prowokuje ona stan zapalny, który ma zwalczać patogeny. Człowiek, który śpi mniej niż zalecanych 7-8 godzin dziennie, pozbawia swego układu odpornościowego cennej broni i w rezultacie łatwo poddaje się bakteriom i wirusom. Brak snu nie tylko sprawia, że łatwiej zachorować przy kontakcie z mikrobami, ale również opóźnia wyzdrowienie. Niektórzy ludzie mają więc wrażenie, że są ciągle chorzy, bo ledwie wyjdą z jednej długiej infekcji, łapią kolejną.

Palenie papierosów. Nikotyna również bardzo skutecznie tłumi reakcje układu odpornościowego. Co gorsza, sam dym papierosowy podrażnia i wysusza śluzówkę górnych dróg oddechowych. Według naukowców z Uniwersytetu Davis w Kalifornii palacze mają prawie o 50% wyższe ryzyko zachorowania przy kontakcie z wirusem. Zależność ta dotyczy również koronawirusa Covid-19 – udowodniono, że u osób regularnie się zaciągających prawdopodobieństwo poważnego przebiegu infekcji było znacznie wyższe.

Nadużywanie alkoholu. Sposobów, w jakie alkohol negatywnie wpływa na organizm, jest tyle, że trudno uwierzyć, że większa część społeczeństwa tak często sięga do kieliszka. Etanol nie tylko w ogólny sposób obniża odporność i niszczy korzystną mikroflorę bakteryjną jelit, ale czyni nas nawet 3-7 razy bardziej podatnymi na poważne infekcje dróg oddechowych (gruźlica, zapalenie płuc) oraz wątroby. Wątroba nałogowych alkoholików bywa na tyle zniszczona, że nie produkuje już cennych białek wspomagających w walce z bakteriami. Co gorsza, konsumpcja alkoholu w trakcie ciąży, zwłaszcza w drugim trymestrze, tak poważnie osłabia kształtujący się system odpornościowy maluszka, że ryzyko infekcji w pierwszym roku życia rośnie w sposób lawinowy. Ponadto spożycie alkoholu asocjowane jest z wyższym prawdopodobieństwem zakażenia ran oraz problemów z ich gojeniem.

Otyłość. Kaloryczna dieta oraz siedzący tryb życia szybko przynoszą skutki w postaci dodatkowych kilogramów na wadze. Im bardziej ciężar ciała przekracza przyjęte zdrowe normy (BMI 19-24), tym większe ryzyko rozwoju infekcji oraz ich ciężkiego przebiegu – i tą prawidłowość dało się zaobserwować w czasie pandemii Covid-19. W szczególności otyłość zwiększa podatność jednostki na drożdżycę, różę, zapalenie uchyłków jelit, paradontozę, stany zapalne dróg moczowych, infekcje gastryczne oraz infekcje tkanek miękkich. Śmiertelność w przypadku zachorowania na grypę jest zaś znacznie wyższa niż u ludzi z normalną wagą ciała.

Zaklęte koło chorób

Niby przebycie choroby ćwiczy odporność nabytą i zwiększa nasze szanse na bezpieczne zetknięcie z danym patogenem w przyszłości. Są jednak choroby, które nie tylko nie wzmacniają układu immunologicznego, ale wręcz go skutecznie osłabiają. Klasycznym przykładem są infekcje bakteryjne typu angina czy zapalenie zatok nosowych. Leczone antybiotykami dają się zwykle dość łatwo pokonać, ale pozostawiają za sobą spustoszenie. Antybiotyki skutecznie wyniszczają nie tylko patogeny, ale i korzystne bakterie w jelitach, których działalność jest blisko związana ze skutecznością reakcji odpornościowych.

Poważnym obciążeniem dla organizmu są również choroby autoimmunologiczne, których nie da się po prostu wyleczyć. Cukrzyca w szczególności zwiększa podatność na infekcje wywołane drożdżakami oraz grzybami, którym wysoki poziom glukozy we krwi bardzo sprzyja. Dotyczą one przede wszystkim dróg moczowych i rodnych, skóry, jamy ustnej, ale także ucha. Reumatoidalne zapalenie stawów zwiększa natomiast ryzyko zachorowania na grypę, półpaśca, zapalenie płuc oraz Covid-19. Szkodzą przy tym nie tylko upośledzenia układu odpornościowego wynikające z reakcji autoimmunologicznych, ale także przyjmowane leki, z których duża część ma działanie immunosupresyjne (np. kortykosteroidy).

Higiena ma znaczenie!

Dwie osoby o podobnych uwarunkowaniach dziedzicznych, środowiskowych i lifestylowych mogą i tak różnić się w częstotliwości zapadania na infekcje. Nawet jeśli zrobisz bowiem wszystko, aby wzmocnić swój system odpornościowy, skuteczność jego reakcji w dużej mierze zależy od dawki patogenów, z którymi musi się zmierzyć. Tymczasem ilość cząsteczek wirusa, które „złapiesz” w ramach cudzego kichnięcia może być nawet kilkaset krotnie mniejsza niż gdy porcja samodzielnie zaaplikowana do nosa lub ust. Mycie rąk przez jedzeniem i po powrocie z miejsc publicznych to podstawa ograniczania ryzyka poważnych infekcji!