![Lerka. By Ján Svetlík (Flickr) [CC BY-SA 2.0 or CC BY-SA 2.0], via Wikimedia Commons](https://www.ekologia.pl/wp-content/uploads/2023/03/800px-Lullula_arborea_Jan_Svetlik_max.jpg)
Ptaki (Aves) – stałocieplne zwierzęta z podtypu kręgowców, zdolne do latania dzięki odpowiednio przekształconym kończynom pokrytym piórami. Na świecie istnieje około 10 tysięcy gatunków ptaków, żyjących w różnych strefach klimatycznych i warunkach środowiskowych. Ptaki zasiedlają wszystkie typy ekosystemów na Ziemi i zamieszkują wszystkie kontynenty. Liczne gatunki migrują w poszukiwaniu pożywienia, lepszych warunków rozrodczych i klimatycznych. Najmniejszym gatunkiem ptaka jest kilkucentymetrowy koliberek hawański, największym struś, sięgający około 2,7 m. Działem zoologii skupiającym się na ptakach jest ornitologia. Wiele ptaków pełni funkcje użytkowe, głównie w kontekście stanowienia pokarmu dla człowieka. Część z nich, np. papugi, stały się zwierzętami domowymi. Człowiek od zarania dziejów miał zresztą bliski kontakt z ptakami.
Ptaki – zdolność latania
Ptaki wykształciły wiele charakterystycznych cech pozwalających im przetrwać w środowisku powietrznym. Są to przede wszystkim przekształcone w skrzydła i pokryte piórami kończyny górne. Skrzydła i pióra umożliwiają ptakom latanie, co służy zdobywaniu pożywienia, sprawnemu i szybkiemu poruszaniu się po zamieszkiwanym terenie czy umożliwia ucieczkę w warunkach zagrożenia.
Latanie umożliwia ptakom lekki, ale mocny szkielet. We wnętrzu ich kości znajdują się tzw. jamy pneumatyczne, które wypełnia powietrze. W ten sposób zbudowana jest większość ptasich kości, nie licząc czaszki, dłoni, przedramienia i miednicy. Jamy pneumatyczne w kościach połączone są z układem oddechowym. Dodatkowo ptaki bardzo szybko trawią pokarm, co również ma znaczenie z punktu widzenia ich przystosowania do lotu. Pokarm nie zalega w żołądku, dzięki czemu nie stanowi niepożądanego obciążenia.
Niektóre z ptaków na drodze ewolucji utraciły zdolność latania. Są to m.in. struś, pingwin, kiwi – mówimy o nich, że stały się wtórnie nielotne.
Budowa ciała ptaków
- dziób ptaka jest ostry, mocny i rogowy, pozbawiony zębów,
- głębokie oczodoły,
- elastyczny odcinek szyjny i zróżnicowana liczba kręgów,
- odcinek lędźwiowy połączony z miednicą (synsakrum),
- spłaszczone żebra,
- mostek wyposażony w grzebień,
- kończyny przednie przekształcone w skrzydła,
- czterodziałowe serce.
Ptak jako stworzenie społeczne
Ptaki opiekują się swoim młodym potomstwem, ochraniają je i zdobywają dla niego pożywienie. Żyją wraz z innymi przedstawicielami gatunku, bronią razem swojego terytorium, chronią je przed drapieżnikami, biorą udział we wspólnych polowaniach czy w odstraszaniu przeciwnika. Porozumiewają się między sobą za pomocą śpiewu oraz sygnałów dźwiękowych i wizualnych.
Rozmnażanie ptaków
Ptaki są jajorodne. Samice składają jaja przez kloakę, narząd służący również do wydalania i kopulacji. Jaja zazwyczaj wysiadywane w gnieździe, w którym młode pisklęta pozostają jeszcze przez jakiś czas po wykluciu. Ptaki charakteryzuje długi okres opieki nad potomstwem. Dorosłe osobniki łączą się w pary sezonowo, bywa jednak, że niektóre pary pozostają ze sobą przez kilka lat.
Odżywianie się ptaków
W zależności od zamieszkiwanego środowiska i przystosowania, ptaki mogą odżywiać się owadami, owocami, małymi ssakami, padliną lub nektarem (pełnią istotną funkcję w zapylaniu roślin). Niektóre gatunki zdobywają pożywienie poprzez kleptoparazytyzm.
Charakterystyczne dla ptaków jest posiadanie wola, w którym magazynują pokarm, a także mięśniowego żołądka, gdzie połknięte kamienie rozcierają pożywienie (zastępując tym samym zęby).
Funkcje piór u ptaków
- umożliwiają latanie,
- służą do celów godowych i komunikacyjnych,
- zapewniają izolację i umożliwiają termoregulację,
- stosowane jako kamuflaż.
Ptaki a nietoperze
Ptaki oraz nietoperze są jedynymi zdolnymi do aktywnego latania kręgowcami. Nietoperze należą jednak do ssaków. Odróżnia je od ptaków nie tylko brak upierzenia, ale przede wszystkim sposób rozmnażania i rozrodu.
Klasyfikacja ptaków
Najstarszym ptakiem jest Archaeopteryx. Współcześnie żyjące ptaki (ptaki nowoczesne) zgrupowane są w w następujące rzędy:
- dzięciołowe
- wróblowe
- sowy
- nandu
- strusie
- kazuarowate
- kiwi
- kusacze
- pełnopłetwe
- brodzące
- flamingowe
- nury
- rurkonose
- grzebiące
- perkozowate
- pingwiny
- blaszkodziobe
- szponiaste
- żurawiowe
- papugowe
- gołębiowe
- kukułkowe
- lelkowe
- jerzykowe
- siewkowe
- czepigi
- dudki
- dzioborożce
- złotopióry
- kraskowe
- trogony
- kolibry
- turakowe
- hoacyny
- stepowe
- przepiórki
- kondorowe
Ptaki – pytania i odpowiedzi
Czym są ptaki?
Ptaki (Aves) to stałocieplne kręgowce charakteryzujące się obecnością piór, zdolnością do lotu (choć nie wszystkie gatunki latają) oraz jajorodnością.
Ile gatunków ptaków żyje na świecie?
Na świecie istnieje około 10 tysięcy gatunków ptaków zamieszkujących różne ekosystemy – od lasów tropikalnych po tundrę.
Jakie są największe i najmniejsze ptaki na świecie?
Najmniejszym ptakiem jest koliberek hawański (ok. 6 cm długości i 2 g masy), a największym – struś, który może osiągać nawet 2,7 m wysokości i ważyć do 150 kg.
Czy wszystkie ptaki potrafią latać?
Nie. Niektóre gatunki, jak struś, pingwin czy kiwi, na drodze ewolucji utraciły zdolność do lotu.
Jakie ptaki są najczęściej spotykane w Polsce?
Do najpopularniejszych ptaków w Polsce należą wróbel, sikorka bogatka, gołąb, bocian biały, szpak i kos.
Bibliografia:
- Dyrcz, A. (2012). Ekologia ptaków. Wydawnictwo Naukowe PWN.
- Luniak, M. (2005). Ptaki w mieście. Wydawnictwo PWN.
- Sokołowski, J. (2001). Ptaki Polski. Wydawnictwo Multico.
- Tomiałojć, L. (1990). Ptaki Polski. Rozmieszczenie i liczebność. Wydawnictwo PWN.
- Wilk, T., Solarz, W., & Ciach, M. (2010). Ptaki w krajobrazie rolniczym. OTOP.
- Gill, F. B. (2007). Ornithology. W. H. Freeman and Company.
del Hoyo, J., Elliott, A., & Christie, D. A. (Eds.). (1992–2013). - Handbook of the Birds of the World (Vol. 1–17). Lynx Edicions.
- Lovette, I. J., & Fitzpatrick, J. W. (Eds.). (2016). Handbook of Bird Biology. Wiley & Sons.
- Newton, I. (2017). The Migration Ecology of Birds. Academic Press.
- Sibley, D. A. (2020). The Sibley Guide to Birds. Knopf.
