Żółwie - atlas zwierząt - Ekologia.pl
Szukaj zwierzęcia
A B C D E F G H I J K L Ł M N O P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż
Karetta, fot. shutterstock
Karetta
Caretta caretta
Matamata, Chelus fimbriatus, mata mata
Matamata
Chelus fimbriatus
Piżmik wonny, fot. shutterstock
Piżmik wonny
Sternotherus odoratus
Wielki żółw Cantora, fot. shutterstock
Wielki żółw Cantora
Pelochelys cantorii
Żółw błotny, Emys orbicularis, European pond turtle
Żółw błotny
Emys orbicularis
Żółw czerwonolicy, Trachemys scripts elegans, red-eared slider
Żółw czerwonolicy
Trachemys scripts elegans
Żółw grecki, fot. shutterstock
Żółw grecki
Testudo hermanni
Żółw jaszczurowaty, Chelydra serpentina, common snapping turtle
Żółw jaszczurowaty
Chelydra serpentina
Żółw lamparci, Geochelone pardalis, Leopard tortoise
Żółw lamparci
Geochelone pardalis
Żółw natator
Żółw natator
Natator depressus
Żółw norowy, fot. shutterstock
Żółw norowy
Gopherus polyphemus
Żółw olbrzymi
Żółw olbrzymi
Aldabrachelys gigantea

Żółwie (Testudines) – rząd z gromady gadów (Reptilia) obejmujący ok. 350 współcześnie żyjących gatunków.

Występowanie i środowisko życia
Żółwie występują na wszystkich kontynentach i oceanach, z wyjątkiem Antarktyki; największa liczba gatunków żyje w ciepłych i umiarkowanych strefach klimatycznych. Wiele gatunków zasiedla wyspy oceaniczne. Gatunki zamieszkujące strefę umiarkowaną zapadają w sen zimowysen letni.

Żółwie zamieszkują różnorodne środowiskawody mórz i oceanów, wody słodkie, bagna, lasy, sawanny, stepy, półpustynie i pustynie. W Polsce występuje naturalnie jeden gatunek rzędu – żółw błotny (Emys orbicularis).

Historia ewolucyjna i podział systematyczny
Żółwie są grupą gadów, która nie zmieniła się znacząco od czasu powstania w triasie, ok. 220 mln lat temu. Najstarszy znany żółw – Proganochelys sprzed 210 mln lat posiadał pancerz i wygląd zbliżony do współczesnych żółwi. Występowały jednak u niego cechy prymitywne, jak obecność zębów podniebiennych oraz brak możliwości wciągnięcia głowy do pancerza ze względu na obecność kostnych kolców na karku.

Bardziej zaawansowanymi ewolucyjnie żółwiami były Paleochersis żyjący w późnym triasie oraz Australochelys żyjący na przełomie późnego triasu i wczesnej jury – wykazywały one cechy prymitywne właściwe dla Proganochelys oraz szereg cech typowych dla gatunków współczesnych. W tym okresie żółwie zróżnicowały się na dwa współczesne podrzędy różniące się miedzy sobą budową czaszki i szkieletu – żółwie bokoszyjne (Pleurodira) z najstarszym znanym przedstawicielem Proterochersus z późnego triasu oraz żółwie skrytoszyjne (Cryptodira) z Glyptops z późnej jury.

Podrząd żółwi bokoszyjnych (Pleurodira) obejmuje żółwie wężoszyje (Chelidae), pelomeduzowate (Pelomedusidae) i Podocnemidae.

Podrząd żółwi skrytoszyjnych (Cryptodira) obejmuje żółwie morskie (Cheloniidae), żółwie skórzaste (Dermochelyidae), skorpuchowate (Chelydridae), żółwie dwupazurzaste (Carettochelyidae), spłaszczkowate (Dermatemydidae), mułowcowate (Kinosternidae), żółwie wielkogłowe (Platysternidae), żółwiakowate (Trionychidae), żółwie błotne (Emydidae), batagurowate (Geoemydidae) i żółwie lądowe (Testudinidae).

Budowa ciała
Cechą charakterystyczną żółwi jest kostny pancerz z tarczami rogowymi, pokrytych u niektórych gatunków miękką skórą. Składa się z grzbietowego karapaksu, który tworzą płyty kostne zrośnięte z kręgami i żebrami, oraz brzusznego plastronu, który tworzą elementy obręczy barkowej, mostek i żebra brzuszne (gastralia). Obie części pancerza połączone są kostnym mostem; pancerz zawiera otwory na głowę, kończyny i ogon. Karapaks u żółwi lądowych jest silnie wysklepiony; u gatunków wodnych ma bardziej opływowy, płaski kształt.

Czaszka jest anapsydalna (bez otworów skroniowych) oraz akinetyczna (kości szczęki są zrośnięte z mózgoczaszką). Powieki są ruchome. Żółwie nie posiadają otworów usznych, ucha środkowego oraz błony bębenkowej.

Górna i dolna szczęka pokryta jest listwami rogowymi o ostrych krawędziach (żółwie mięsożerne) lub o ząbkowanych brzegach (żółwie roślinożerne). Żółwie, w przeciwieństwie do pozostałych gadów, nie posiadają zębów. Żółwie morskie posiadają gruczoły solne położone w jamie nosowej, odpowiedzialne za wydalanie nadmiaru soli z organizmu.

Odcinek szyjny składa się z 8 kręgów; szyja jest bardzo ruchliwa i w zależności od podrzędu składa się w płaszczyźnie poziomej (żółwie bokoszyjne) lub w płaszczyźnie pionowej (żółwie skrytoszyjne). Oddychanie żółwi wspomagane jest skurczami mięśni brzusznych (żebra wchodzą w skład pancerza).

Kończyny żółwi są różnorodnie zbudowane w zależności od środowiska życia:

  • żółwie morskie posiadają przednie kończyny przekształcone w zwężające się ku wierzchołkowi płetwy; w których skład wchodzą także pazury; nie posiadają błon pływnych; tylne kończyny służą do sterowania;
  • żółwie słodkowodne posiadają kończyny płetwiaste o palcach spiętych błoną pływną i wystających pazurach; pływają używając wszystkich czterech kończyn;
  • żółwie lądowe mają krótkie, słupowate i mocne kończyny; stopa jest płaska; palce są wolne, zakończone pazurami.

Największym gatunkiem rzędu jest morski żółw skórzasty (Dermochelys coriacea) o wadze do 900 kg i długości karapaksu ok. 2 m. Największym gatunkiem słodkowodnym jest wielki żółw Cantora (Pelochelys cantorii) o karapaksie długości ok. 1 m. Największymi żółwiami lądowymi są żółwie słoniowe (Chelonoidis nigra) oraz żółwie olbrzymie (Aldabrachelys gigantea),  osiągające do 300 kg wagi i długość do 130 cm. Najmniejszym gatunkiem rzędu jest ptaśnik plamisty (Homopus signatus) osiągający ok. 8 cm długości i wagę 140 g.

Pożywienie
Pokarm żółwi lądowych stanowią rośliny, kwiaty, owoce oraz drobne bezkręgowce (owady, dżdżownice, ślimakipadliną.

Żółwie słodkowodne żywią się roślinami wodnymi; niektóre gatunki są drapieżnikamipolują na owady wodne, kijanki, żaby oraz drobne ryby.

Żółwie morskie żywią się meduzami, gąbkami, skorupiakami, małżami, kałamarnicami i ostrygamialgi i trawa morska (żółw zielony).

Rozmnażanie i rozwój
Zapłodnienie u żółwi jest wewnętrzne; samce posiadają organ kopulacyjny.

Żółwie są jajorodnejaja w skórzastych osłonkach składane są przez samice w jamach wykopanych w ziemi. Cechą charakterystyczną żółwi jest temperaturowa determinacja płci zarodkówinkubacji 28-30°C; samice przy temperaturze nieco wyższej – 32-35°C.

Młode wydostają się z jaj za pomocą zęba jajowego umieszczonego w górnej szczęce; od początku są samodzielne. Żółwie nie opiekują się potomstwem.

Żółwie są zwierzętami długowiecznymi – gatunki wodne żyją 20-70 lat; gatunki lądowe ponad 100 lat.