Okres występowania grzybów

Istyczeń/IIluty/IIImarzec/IVkwiecień/Vmaj/VIczerwiec/VIIlipiec/VIIIsierpień/IXwrzesień/Xpaździernik/XIlistopad/XIIgrudzień/
Grzyby niejadalne – to wszystkie grzyby, które nie nadają się do spożycia głównie ze względu na smak i zapach, ale też ze względu na twardość miąższu, ciężkostrawność, a czasem także toksyny. Część grzybów jest także wpisana na Czerwoną listę roślin i grzybów i znajduje się pod ochroną prawną.

W Polsce odnotowuje się ok. 1500 odmian nadających się do spożycia, podczas gdy „zaledwie” ok. 250 gatunków niezdatnych do zastosowania w kuchni polskiej, wśród których znajduje się wiele gatunków z gąbką. Widać zatem, że stanowią one stosunkowo niewielką część wszystkich organizmów zaliczanych do tego królestwa, występujących na obszarze naszego kraju.

Grzyby niejadalne w Polsce


Występują bardzo licznie, ale pomylenie grzyba niejadalnego z grzybem jadalnym może jedynie doprowadzić do powstania pewnych dolegliwości ze strony układu pokarmowego.
Do grzybów niejadalnych można zaliczyć:


Dlaczego grzyby są niejadalne?


Grzyby niejadalne, wśród których wiele jest gąbczastych, bardzo licznie występują w lasach, jednak jest kilka powodów, dla których nie są zbierane. Głównie nie zbiera się ich, dlatego, że:

1.  Mogą powodować dolegliwości zdrowotne:
  • borowiki niejadalne jak: borowik ponury (Suillellus luridus), borowik grubotrzonowy (Caloboletus calopus), borowik szatański (Rubroboletus satanas), borowik ceglastopory (Sutorius luridiformis) – wymioty i biegunka w przypadku spożycia na surowo. Można je spożywać po długotrwałym gotowaniu, ponieważ wysoka, długotrwale utrzymująca się temperatura sprawia, że toksyny zostają dezaktywowane.
  • pieprznik pomarańczowy (Cantharellus friesii) – jest ciężkostrawny;
  • opieńka maczugowata (Armillaria cepistipes) - powoduje niestrawność;
  • wilgotnica czerniejąca (Hygrocybe conica) – powoduje dolegliwości trawienne (jest lekko trująca).

2.  Psują smak potraw lub są zbyt twarde:

3.  Nie nadają się do jedzenia ze względu na owocniki:

Właściwości lecznicze


Pomimo, że grzyby niejadalne, wśród których wiele ma charakterystyczną gąbkę, są jednak cennym źródłem związków biologicznie aktywnych, które zapobiegają powstawaniu wielu chorób związanych na przykład z układem krążenia oraz chorób nowotworowych, a także wspomagają ich leczenie.

Działaniem leczniczym grzybów najlepiej udokumentowanym do tej pory jest działanie przeciwnowotworowe. Wydaje się ono być wielokierunkowe. Ta wielokierunkowość polega między innymi na zmniejszeniu rozwoju komórek nowotworowych poprzez wiązanie wolnych rodników, ograniczaniu uszkodzenia DNA komórek, obniżaniu stężenia czynników rakotwórczych i ich aktywacji, stymuluję systemu odpornościowego organizmu, a także wywoływanie apoptozy.

Grzyby – cenione od wieków


W medycynie chińskiej do leczenia pacjentów z nowotworami często wykorzystywano maczużnika bojowego (Cordyceps militaria), natomiast w Europie, w tym w Polsce, na przełomie XVI - XVII wieku owocniki włóknouszka ukośnego (Inonotus obliquus). Działanie przeciwnowotworowe wykazują także inne grzyby niejadalne, jak lakownica lśniąca (Ganoderma lucidum) czy czyreń robiniowy (Phellinus rimosus). Triterpenoidy wyizolowane z lakownicy lśniącej mają zdolność hamowania wzrostu komórek nowotworowych oraz zmniejszają ich inwazyjność. Istnieją doniesienia, że na świecie istnieje około 650 gatunków grzybów mających właściwości przeciwnowotworowe, m.in. gąbczastych. Jednak do tej pory potwierdzono takie właściwości u ponad 30 gatunków grzybów.

Sposób na wzmocnienie odporności


Grzyby niejadalne, m.in. z gąbką, nie tylko zawierają substancje przeciwnowotworowe, ale pełnią także rolę immunomodulatorów. Zadaniem immunomodulatorów jest stymulacja układu odpornościowego, w tym także zwalczanie komórek nowotworowych. Hamowanie proliferacji komórek, a także indukcja apoptozy zachodzi dzięki pobudzaniu przez grzybowe substancje aktywne makrofagów, komórek NK oraz limfocytów T, a także cytokin takich jak TNF-, IFN-g czy Il-1b. Substancje takie jak schizophyllan, lentinan oraz frakcja MD pochodzące z żagwicy listkowatej (Grifola frondosa) oraz polisacharyd K (PSK) i polisacharydopeptyd (PSP) pochodzące z wrośniaka różnobarwnego (Trametes versicolor) stosowane są w Chinach i Japonii do immunoterapii nowotworów żołądka, jelita grubego i nowotworu piersi. Wymienione substancje podaje się równolegle z leczeniem konwencjonalnym, co pozwala na wydłużenie czasu życia pacjentów i ogólna poprawę ich, jakości życia i samopoczucia.

Działanie przeciwwirusowe grzybów niejadalnych


Szeroko opisywane jest działanie przeciwwirusowe ekstraktów oraz związków wyizolowanych z grzybów niejadalnych, np. z występujących w Polsce odmian gąbczastych. Efekt taki wykazują triterpenoidy, będące substancjami o małej masie cząsteczkowej. Stwierdzono, że substancje wyizolowane z lakownicy lśniącej (Ganoderma lucidum) jak ganoderiol, ganodermanontriol i kwas ganodermowy wykazują działanie przeciw wirusowi HIV-1. Substancje wyizolowane z lakownicy czerwonawej (Ganoderma pfeifferi) jak ganodermadiol i lucidadiol wykazują działanie przeciwko wirusowi grypy typu A. Natomiast ganodermadiol wykazuje dodatkowo działanie przeciw wirusowi opryszczki HSV-1. Związki fenolowe wyizolowane z innego gatunku grzyba, włóknouszka szczotkowatego (Inonotus hispidus) są natomiast skuteczne przeciwko wirusom grypy typu A i B.

Grzyby na wątrobę


Te same triterpenoidy mogą działać ochronnie na wątrobę. Przykładem może być ekstrakt z lakownicy lśniącej (Ganoderma lucidum) zawierający substancje triterpenoidowe, które zapobiegały niszczeniu hepatocytów przez chloroform. Efekt ochronny polegał na zdolności wygaszenia przez triterpenoidy wolnych rodników w wątrobie. Lek zawierający frakcję polisacharydową pochodzącą z lakownicy lśniącej przechodził badania kliniczne już z udziałem pacjentów z przewlekłym wirusowym zapaleniem wątroby typu B i wykazał pozytywne działanie w postaci normalizacji poziomu aminotransferaz wątrobowych.

Grzyby niejadalne dobre dla serca


Związki biologicznie aktywne obniżają stężenie cholesterolu we frakcji LDL, we krwi i w wątrobie oraz zmniejszają ilość trigiceroli w surowicy, co przyczynia się do zmniejszenia ryzyka powstania chorób sercowo-naczyniowych. Pewne badania potwierdziły inną ważną zdolność triterpenoidów zawartych w występujących w Polsce grzybach niejadalnych, m.in. z gąbką. Chodzi tu o zdolność do hamowania syntezy cholesterolu, obniżania ciśnienia krwi oraz do zmniejszania agregacji płytek krwi. Wszystkie te działania chronią układ krwionośny. I znów bogatym źródłem tych związków jest lakownica lśniąca (Ganoderma lucidum). Do tej pory wyizolowano z niej ponad 120 różnych terpenoidów.

Grzyby niejadalne zawierają także związki fenolowe, które wykazują właściwości antyoksydacyjne, przeciwzapalne i przeciwnowotworowe.

Inną grupą związków są lektyny, czyli połączenia białkowo-cukrowe, które wykazują działanie przeciwnowotworowe, poprzez spowodowanie wystąpienia apoptozy w komórkach nowotworowych. Mechanizm ten nie jest jednak jeszcze do końca poznany. Lektyny wpływają także na układ odpornościowy, poprzez stymulację dojrzewania komórek odpornościowych.

Grzyby niejadalne rozkładają materię


Skoro dane osobniki występujące w Polsce nie nadają się do spożycia, jak np. część gąbczastych, jaką pełnią funkcję? Otóż grzyby niejadalne odgrywają bardzo istotną rolę dla funkcjonowania całego ekosystemu, chociażby ze względu na fakt, że biorą udział w procesie rozkładu materii roślinnej, zwierzęcej i grzybowej. Dzięki nim leżące na ziemi drewno, szczątki i inne obiekty mogą zostać „wchłonięte” przez środowisko. A zatem gdyby nie one, różnego rodzaju odpady towarzyszyłyby nam przez znacznie dłuższy czas i zaśmiecałyby przestrzeń lasów, łąk, parków i innych miejsc w Polsce, w których występują grzyby niejadalne, np. z gąbką, odpowiedzialne za rozkład materii.

Pasożytnicza rola grzybów niejadalnych


Wiele z gatunków niezdanych do wykorzystania w kuchni pasożytuje na roślinach. Mogłoby się wydawać, że to dla nich niekorzystny proces, choć w istocie ma on pozytywne znaczenie dla całego ekosystemu. Dlaczego? Ponieważ np. osłabione drzewa, na których zamieszkują grzyby niejadalne m.in. gąbczaste, zostają szybciej usunięte i tym samym mogą zrobić przestrzeń dla nowych osobników, w pełni nadających się do efektywnego rozwoju w lesie. Jak widać, również odmiany nieprzeznaczone do zastosowania w gastronomii odgrywają bardzo istotną rolę w ekosystemie, dlatego należy je traktować z szacunkiem i świadomością znaczenia, jaką dla przyrody może mieć grzyb niejadalny, np. z gąbką.

Grzyby niejadalne – pytania i odpowiedzi


Więcej jest grzybów jadalnych czy niejadalnych?


Zdecydowanie tych, które nadają się do spożycia, tzn. takich, które można jeść bezpiecznie, nawet jeśli są pozbawione właściwości kulinarnych.

Jak rozpoznać osobniki niezdatne do jedzenia?

Przełamany trzonek bądź kapelusz należy dotknąć delikatnie językiem – jeśli jest gorzki, wskazuje to na grzyba niejadalnego. Podpowiedzią może być gąbczasty od spodu kapelusz, który wskazuje na przydatność do jedzenia.

Jaką funkcję pełnią odmiany nienadające się do spożycia?

Między innymi rozkładają materię i pasożytują na roślinach.

Bibliografia

  1. Marek Siwulski, Krzysztof Sobieralski, Iwona Sas-Golak; “Wartość odżywcza i prozdrowotna grzybów”; Żywność. Nauka. Technologia. Jakość, 1 (92), 16 – 28, 2014;
  2. Barbara Gumińska, Władysław Wojewoda; “Grzyby i ich oznaczanie”; PWRiL, 1985;
  3. Thomas Laessoe, Anna Del Conte; “Grzyby. Wielka księga”; Wiedza i Życie, 1997;
  4. Zbigniew Mirek, W. Szafer; “Czerwona lista roślin i grzybów Polski”; Instytut Botaniki. Polska Akademia Nauk, 2006.;
  5. Marek Siwulski, Krzysztof Sobieralski; “Lakownica lśniąca Ganoderma lucidum - biologia, uprawa i właściwości lecznicze”; Uniwersytetu Przyrodniczego w Poznaniu, 2012;
Indeks nazw
A B C D E F G H I J K L Ł M N O Q P R S Ś T U V W X Y Z Ż Ź