Obornik – właściwości, skład i zastosowanie obornika

W dobie coraz większej popularności ekologicznych sposobów gospodarowania obornik zyskuje sobie na nowo coraz większą popularność. Ten najbardziej tradycyjny z nawozów nie wszystkim przywodzi jednak na myśl pozytywne skojarzenia – wolimy pozbawione fekalnych asocjacji granulki i płyny syntetyczne. Dziś więc o tym, dlaczego warto mimo wszystko porzucić stereotypy i zainteresować się szerokim wykorzystaniem obornika w ogrodzie.



Obornik ma dość grubą strukturę i brązową barwę. Źródło: shutterstockObornik ma dość grubą strukturę i brązową barwę. Źródło: shutterstock
  1. Co to jest obornik i jak powstaje?
  2. Skład chemiczny obornika
  3. Właściwości i wykorzystanie obornika
  4. Wady obornika
  5. Jak stosować obornik?
  6. Który obornik wybrać?
Jednym z podstawowych elementów uprawy roślin jest dostarczanie im dodatkowych składników odżywczych, które stymulują rozwój. Idea nawożenia nie jest przy tym wcale nowa – już ponad 8 tysięcy lat temu człowiek zaczął wykorzystywać obornik do udoskonalania swych upraw. Naukowcy badający pozostałości starożytnego jęczmienia oraz pszenicy doszli do wniosku, że ich ziarna zawierają wyższy poziom rzadkiego izotopu azotu N-15, który jest typowy dla odchodów zwierzęcych. Uważa się, że pierwsi farmerzy prawdopodobnie czystym przypadkiem zaobserwowali dynamiczniejszy wzrost roślin w miejscach, gdzie gromadziły się zwierzęta i zaczęli wykorzystywać ich odchody do wspierania upraw.

Co to jest obornik i jak powstaje?

Obornik jest naturalnym nawozem złożonym ze sfermentowanych odchodów i moczu zwierząt oraz słomy, na której prowadzi się hodowlę. Czyszczenie obór, stajni czy kurników pozwala zgromadzić ściółkę wraz z odchodami w jednym miejscu. Zasoby są pozostawiane na wiele miesięcy na świeżym powietrzu, w którym to czasie dochodzi do fermentacji i częściowego rozkładu pierwotnego surowca. W efekcie redukowany jest jego nieprzyjemny zapach, jak i ilość potencjalnych drobnoustrojów.

Do produkcji obornika wykorzystuje się przede wszystkim odchody bydła, trzody, koni, owiec, królików a także drobiu, w tym kur, gęsi, kaczek i gołębi. W niektórych krajach tradycyjnie wykorzystuje się również odchody ludzkie! Ponadto rozróżnia się także obornik krótko- i długosłomiasty, w zależności od podłoża, na którym hodowano zwierzęta.

Warto przy tym zaznaczyć różnicę między obornikiem a gnojówką, czyli sfermentowanym moczem z niewielką ilością kału, który gromadzony jest w specjalnych zbiornikach pod ściółką, oraz gnojowicą, czyli mieszanką odchodów i wody pozyskaną z bezściółkowego chowu.

Skład chemiczny obornika

Ponieważ różne gatunki zwierząt odżywiają się w różny sposób, obornik może mieć dość odmienny skład chemiczny, a tym samym i właściwości. Najogólniej jest to oczywiście kompozycja związków organicznych zawierająca przede wszystkim wysoki poziom azotu – w oborniku owczym jest go aż 7.5 kg na tonę, podczas gdy w oborniku krowim 4.7 kg/t. Owczy obornik jest również najbogatszy w potas (ściślej tlenek potasu), podczas gdy nawóz pozyskiwany z odchodów świń zawiera najwięcej fosforu. Proporcje tych trzech podstawowych składników odżywczych niezbędnych roślinom do rozwoju (NPK) są więc różne w odmiennych typach oborniku i stąd nieco odmienne zastosowania. Ponadto w obornik zawiera wapń, magnez i sód, przy czym najbogatszy jest w nie obornik owczy.

Oprócz minerałów obornik jest także doskonałym źródłem masy organicznej, która dodana do gleby spowoduje powstanie próchnicy.

Właściwości i wykorzystanie obornika

Obornik stosowany jest przede wszystkim jak naturalny nawóz. Dosypuje się go do gleby, aby zwiększyć jej potencjał do zatrzymywania wody i składników odżywczych. Poprawia on strukturę podłoża i stymuluje aktywność mikroorganizmów tworzących mikroflorę podłoża, dzięki którym mikroelementy są lepiej dostępne. Sam w sobie obornik jest zresztą dobrym źródłem azotu niezbędnego roślinom do wzrostu, a także wspomnianych wyżej kluczowych makroelementów. Obornikiem reguluje się również nierównowagę w glebie wynikającą z nieodpowiedniego stosowania nawozów mineralnych oraz przeciwdziała jej nadmiernemu zakwaszeniu oraz erozji.

Nawożenie obornikiem powoduje lepszy rozrost pędów, bujniejsze listowie i obfitsze płody w przypadku warzyw i owoców. Paradoksalnie może być również elementem walki ze szkodnikami, takimi jak turkuć podjadek – wystarczy przed nadejściem zimy zakopać głęboko pod ziemią większą porcję obornika. Wiosną będzie można pułapkę wykopać pozbywając się zgromadzonych w niej owadów.

Dodajmy jeszcze, że obornik jest tańszy niż nawozy mineralne, więc w masowej produkcji rolnej jest znacznie bardziej opłacalny. Poza ogrodnicze i rolnicze wykorzystania oborniku obejmują również produkcję biopaliw i materiałów konstrukcyjnych.
Obornik dojrzewający na polu. Źródło: shutterstock
Obornik dojrzewający na polu. Źródło: shutterstock

Wady obornika

Tradycyjny obornik może niestety stwarzać też zagrożenie dla upraw jako potencjalne źródło patogenów oraz zanieczyszczeń pochodzących z gleby, powietrza i wody. Bakterie, wirusy, grzyby, pleśnie oraz jaja pasożytów, jak również antybiotyki wykorzystywane w hodowli zwierząt, mogą być niebezpieczne dla samych roślin, jak i zdrowia człowieka (zwłaszcza Salmonella, E. coli). Stąd plony z uprawy zasilanej obornikiem tradycyjnym należy zawsze dokładnie myć! Wspomniane ryzyko dotyczy nie tylko pojedynczych ogródków, ale także szerszego środowiska naturalnego wskutek przedostawania się patogenów do wód gruntowych.

Mimo, że tak naturalny i dobroczynny, obornik może również wywoływać poważne skutki uboczne, jeśli zostanie zastosowany w zbyt dużych ilościach. Wysoki odczyn pH (7-8), sprawia, że rośliny mogą w kontakcie z nawozem doznać tzw. „popalenia”, w wyniku którego zasychają i umierają. Jeśli zachodzi podejrzenie zbyt dużej ilość obornika, zagony warto intensywniej podlewać, aby wypłukać z nich nadmiar nawozu.

Wreszcie, niektóre oborniki, np. świński, mimo kompostowania odstręczają potencjalnych użytkowników naprawdę nieprzyjemnym zapachem. W efekcie konieczne może być podawanie ich bezpośrednio po powierzchnię gleby. Pod tym względem obornik pochodzący od zwierząt roślinożernych, np. krów i koni, jest znacznie przyjaźniejszy.

Uwaga: Obornik jest optymalnie zrównoważonym nawozem, więc w porównaniu z nawozami mineralnymi może posiadać pewne braki lub nadmiary. Zasadniczo jest też trudniejszy do precyzyjnego dawkowania.
Tabela przedstawiająca zastosowanie obornika w ogrodzie; opracowanie własne

Jak stosować obornik?

W uprawach rolnych obornik rozpościera się na całym polu za pomocą specjalnej maszyny. Odpowiednią dawkę oblicza się porównując dopuszczalną dawkę azotu dla danego gatunku z zawartością azotu w tonie lub metrze sześciennym nawozu. Dokładne badanie składu chemicznego obornika jest przy masowych uprawach więc sprawą kluczową.

W przydomowych ogródkach najczęściej stosujemy obornik komercyjny w postaci płynu lub granulek. Wówczas przy dawkowaniu należy kierować się wskazaniami producenta. Jeśli mamy natomiast dostęp do tradycyjnego obornika z gospodarstwa, idealnie jest łączyć go z podłożem na zagonie w proporcji 0.5-1 litr na 1 m2 powierzchni.

Obornik jest idealnym nawozem do ogródków warzywnych, polecanym przede wszystkim do uprawy buraków, ziemniaków, kukurydzy. Ponadto suszony obornik nadaje się praktycznie do wszystkich ogrodowych bylin ozdobnych i kwitnących roślin jednorocznych, krzaków owocowych, traw oraz drzew.

Najlepsze terminy do stosowania obornika to wczesna wiosna, a w przypadku warzyw także późna jesień po zebraniu plonów. Generalnie, wiosną dla pobudzenia roślin do wzrostu stosuje się obornik dojrzały, przekompostowany, jesienią zaś świeży, który przez kilka zimowych miesięcy będzie miał jeszcze sposobność do częściowego rozkładu. Warto pamiętać, że im mniejszą warstwą ziemi przykryjemy obornik, tym lepszy będzie miał on kontakt z tlenem i łatwiej się będzie rozkładać w próchnicę. Tylko dobrze przekompostowany nawóz można więc umieszczać na większej głębokości, gdzie bez dostępu powietrza zachodzi ryzyko gnicia i pleśnienia.

Obornikiem można ponadto zasilać poszczególne gatunki w fazie kwitnienia, tak, aby przedłużyć sezon lub zintensyfikować gęstość kwiecia. Wówczas podsypuje się go bezpośrednio na zagon wokół roślin i lekko rozprowadza w glebie, a następnie obficie podlewa.

Uwaga: Obornika nigdy nie wykłada się na zagony w zimie, gdy podłoże jest zmarznięte lub pokryte warstwą śniegu. Topnienie mogłoby bowiem doprowadzić do zanieczyszczenia wód gruntowych.
Obornik można nabyć dziś również w postaci wygodnych w użyciu granulek. Źródło: shutterstock

Który obornik wybrać?

W amatorskiej uprawie preferuje się zwykle suszony, przekompostowany obornik, który pozbawiony jest zapachu i posiada atrakcyjną lekką i jednolitą konsystencję. Nie bez znaczenia jest źródło surowca – obornik koński na przykład jest szczególnie polecany do szklarni, gdyż generuje on dużo ciepła i pozwala uzyskać optymalne warunki do kiełkowania, rozsady i zimowej ochrony roślin. Z kolei obornik bydlęcy polecany jest do drzew i krzewów owocowych, zaś obornik owczy idealnie sprawdza się w uprawie roślin rabatowych, doniczkowych i trawników. Bardzo uniwersalny jest natomiast obornik drobiowy, zwany również pomiotem kurzym, który szczególnie chętnie wykorzystywany jest jako dodatek do kompostu i naturalny odkwaszacz gleby.
Oprócz tradycyjnego obornika w sklepach ogrodniczych znajdziemy już także przetworzony surowiec w formie granulek, jak również obornik w płynie. Produkty te ułatwiają transport, składowanie, dozowanie i aplikację nawozu (łącznie z wykorzystaniem do nawożenia roślin doniczkowych), a przy tym minimalizują ryzyko skażenia patogenami. Są jednak oczywiście odpowiednio droższe, co przy niewielkiej skali ogrodowej uprawy nie powinno być jednak problemem.
Ekologia.pl (Agata Pavlinec)

Bibliografia

  1. University of Nebraska – Lincoln; “Fertilizer History”; cropwatch.unl.edu; 2021-10-18
  2. Britannica; “Manure”; britannica.com; 2021-10-18
  3. Matt Gibson, Erin Marissa Russell; “Fertilizer vs. Manure: Which to Use?”; gardeningchannel.com; 2021-10-18
  4. U.S Environmental Protection Agency; “Beneficial Uses of Manure and Environmental Protection ”; epa.gov; 2021-10-18
  5. Zong Liu, Xiao Wang, Animal Agriculture ; “Manure treatment and utilization in production systems ”; Elsevier 2020;
  6. Teresa Kłapeć, Alicja Cholewa ; “Zagrożenia dla zdrowia związane ze stosowaniem nawozów organicznych i organiczno-mineralnych ”; Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu, 2012, Tom 18, Nr 2, 131-136;
Ocena (2.5) Oceń: