Opuncja figowa owoc – właściwości, witaminy i wartości odżywcze opuncji figowej

Opuncja figowa została ujarzmiona przez człowieka już ok. 9 tysięcy lat temu. Uważa się, że właśnie wtedy ludność zamieszkująca obszar południowego Meksyku zaczęła świadomie uprawiać rośliny, korzystając z korzystnej zmiany klimatu. Kolczasta opuncja figowa, mimo że pozornie nieprzyjazna, okazała się ważnym źródłem pokarmu i substancji leczniczych i do dziś cieszy się estymą na całym świecie.

Źródła archeologiczne wskazują na obecność owocodajnych kaktusów na obszarach pierwotnych siedlisk ludzkich wokół dawnego miasta Oaxaca, na terenie dzisiejszego Meksyku. Istnieją wręcz przypuszczenia, że współczesny gatunek Opuntia ficus-indica jest już efektem dawnej hybrydyzacji kaktusów przez człowieka. Tak czy inaczej, nie potrzeba było wiele czasu, aby opuncje podbiły całą środkową Amerykę, stając się ważnym elementem kultury i gospodarki starożytnych plemion indiańskich – Majów i Azteków. Kaktusy służyły przy tym nie tylko jako źródło pokarmu dla ludzi i zwierząt, ale także jako ostoja dla czerwców kaktusowych, owadów z rodziny pluskwiaków, z którym pozyskuje się czerwony barwnik zwany koszenilą. Uważa się, że do Europy opuncja dotarła w XV w. wraz z powracającym do domu Krzysztofem Kolumbem.

Botaniczna charakterystyka opuncji figowej

Opuncja figowa należy do rodziny kaktusowatych i pierwotnie pochodzi z Meksyku. Jako klasyczny sukulent preferuje bowiem klimat raczej suchy, dobrze znosząc niedostatek wody w otoczeniu. Roślina jest dość imponująca wizualnie, bowiem dorasta do wysokości 3-5 metrów, zaś jej strukturą tworzą spłaszczone, kolczaste gałęziaki o zielonej barwie. Na tych najświeższych, jedno- i dwuletnich, pojawiają się dekoracyjne kwiaty w kolorze białym, żółtym lub czerwonym.  Uprawiana na północnej półkuli opuncja figowa kwitnie zwykle w maju, zaś do sierpnia jej kwiaty przekształcają się w okrągłe owoce, które z czasem ulegają wydłużeniu, na podobieństwo gruszki. Stąd też angielska nazwa opuncji – „prickly pear”. Owoce po obraniu ze zewnętrznej skórki są jadalne, a ich miąższ przypomina w smaku słodkiego arbuza.

Współczesna uprawa opuncji figowej

Opuncję figową nadal uprawia się powszechnie w Meksyku, gdzie, obok agawy, jest ona ważnym elementem rolnictwa. Ale owocodajne kaktusy zdążyły się już rozprzestrzenić na innych kontynentach – są popularną ozdobą ogrodów w rejonie Morza Śródziemnego, rośliną porastającą suche i bezleśne obszary Stanów Zjednoczonych oraz gatunkiem uznanym za inwazyjny w krajach Afryki Północnej, np. w Etiopii.

Współcześnie, do największych producentów owoców opuncji należą przy tym oprócz Meksyku także Chile, Algieria, Brazylia, Hiszpania, Włochy i USA. Tam, gdzie roślina rozrasta się dziko w sposób niekontrolowany, biedniejsze warstwy ludności dorabiają na utrzymanie poprzez zbiór i sprzedaż owoców. Z sukulentów pozyskuje się przy tym nie tylko smaczne i zdrowe „gruszki”, ale także całe fragmenty pędów, które spożywać można jako warzywo.

W kategoriach ekologicznych opuncja fugowa bywa wykorzystywana jako gatunek zapobiegający erozji ziemi – sadzona na bardzo suchych obszarach powstrzymuje ubytek gleby i wzbogaca podłoże w substancje odżywcze, z korzyścią dla innych gatunków.

Co ciekawe, opuncję figową można również hodować jako roślinę doniczkową w polskich domach. Do nabycia są wręcz sadzonki z kwiatami lub zalążkami owoców, które oczywiście, nie dorównują smakiem tym wyhodowanym pod gołym niebem, ale są ciekawą ozdobą wnętrz. Doniczkowa uprawa wymaga piaszczystego podłoża oraz bardzo skąpego podlewania.

Historyczne zastosowanie opuncji figowej

Źródła historyczne wskazują, że Aztekowie uważali opuncję za roślinę świętą, a środkowoamerykańska medycyna ludowa zalecała owoce jako lek na cukrzycę, gorączkę, różne rodzaje kaszlu, a także problemy wątrobowe. Ponadto tradycyjnie stosowano ją również jako środek moczopędny wspomagający zarówno w trakcie infekcji układu moczowego, jak i przy opuchliźnie wynikającej z nadmiernej retencji wody w organizmie. Gniecione owoce przykładano na skórę, aby pozbyć się ropy i ograniczyć stan zapalny, głównie w kontekście ran oraz oparzeń.

Opuncja figowa – witaminy i wartości odżywcze

Analiza składu chemicznego opuncji figowej faktycznie ujawniła bogactwo substancji odżywczych, które mogą uzasadniać wiele z wspomnianych wyżej tradycyjnych zastosowań leczniczych. Przede wszystkim jednak, kolczaste owoce kaktusa są prawdziwą kopalnią betacyjanin – związków zaliczanych do grup antyoksydantów, które w badaniach klinicznych wykazują zdolność obniżania poziomu cholesterolu LDL, a także potencjał przeciwnowotworowy.

Do antyoksydantów należy również witamina C, obecna w wysokich dawkach w miąższu opuncji, która nie tylko pomaga walczyć z upływem czasu, ale przede wszystkim wspomaga system odpornościowy w walce z drobnoustrojami chorobotwórczymi. Już jeden owoc pokrywa w 25% dzienne zapotrzebowanie dorosłego człowieka na witaminę C! Ponadto opuncja figowa zawiera także inne witaminy – witamina A, witaminy z grupy B (witamina B1, B2, B3 i B6), witamina D, E i K.

Opuncja figowa jest także dobrym źródłem białka, tłuszczu, węglowodanów i błonnika, co przy stosunkowo niskiej kaloryczności (41 kcal na 100g), czyni ją pokarmem cenionym w dietach odchudzających. Na uwagę zasługuje także bardzo niski indeks glikemiczny owoców współgrający z faktycznym przeciwcukrzycowym działaniem rośliny. W jednym z badań podawano diabetykom owoce opuncji figowej do wysokowęglowodanowego śniadania – w porównaniu z grupą kontrolną badani mieli znacząco niższy poziom tak glukozy, jak i insuliny we krwi!

W miąższu opuncji figowej znajduje się również wzmacniający kości wapń (istotny zwłaszcza w kontekście osteoporozy), mangan, który dodatkowo przyspiesza metabolizm cukrów, oraz magnez odpowiedzialny za prawidłowe funkcjonowanie układu nerwowego i mięśni. Dodatkowo opuncja figowa zawiera także sole mineralne – fosfor, krzem, potas, sód i żelazo.

W świetle niepotwierdzonych jeszcze naukowo popularnych zastosowań opuncja figowa miałaby również skutecznie redukować objawy zatrucia alkoholem, jeśli skonsumujemy ją przed rozpoczęciem picia. Ponadto, istnieją uzasadnione podejrzenia, że kwiaty kaktusa mogą łagodzić objawy powiększonego gruczołu prostaty, zwłaszcza potrzebę częstego oddawania moczu.

Przy okazji, warto też wspomnieć, że same pędy opuncji figowej, zwane w obu Amerykach „nopales” mają podobne antycukrzycowe właściwości, a ponadto wykazują działanie przeciwzapalne i antyoksydacyjne.

Opuncja figowa jako przysmak

Niestety, w naszej szerokości geograficznej opuncja figowa należy do wyjątkowych rzadkości. Jej owoce najlepiej smakują bowiem najlepiej na surowo i w tej postaci są też najzdrowsze, bowiem witamina C ginie pod wpływem wysokich temperatur. Amatorzy chwalą sobie też przyjemny słodki smak oraz atrakcyjną dla podniebienia żelatynową konsystencję. W rzeczy samej, owoce były w dobie odkryć geograficznych ładowane na statki na długie rejsy jako smaczny i pożywny środek prewencji przeciw szkorbutowi. Opuncję figową można oczywiście dodawać do sałatek owocowych oraz deserów.

Jako międzynarodowy hit opuncja figowa jest również przetwarzana – bardzo często wyrabia się z niej soki, dżemy, syropy i galaretki, a w Meksyku i na Sycylii jest także wykorzystywana do wyrobu alkoholi, zwłaszcza likierów. W naszych sklepach kaktusowe owoce najłatwiej posmakować w formie aromatyzowanej zielonej herbaty.

Same pędy („nopales”, „nopalitos”) również mogą być jedzone na surowo i wówczas w smaku przypominają zieloną paprykę. Najczęściej jednak kroi się je i smaży, podając jako warzywną przystawkę do mięsa. Popularnym śniadaniowym daniem środkowoamerykańskim jest również jajecznica z papryczkami jalapenos oraz siekanym pędem opuncji figowej.
 
Pożywne i cenne dla zdrowia się również pestki opuncji figowej, z których przyrządza się m.in. olejek eteryczny oraz mąkę, ale wielu ludzi woli usuwać je z miąższu ze względu na ryzyko podrażnienia żołądka i jelit.

Wszystkim zaintrygowanym gastronomicznymi i zdrowotnymi właściwościami opuncji figowej nie pozostaje polecić nic innego jak udanie się w trakcie urlopu do Hiszpanii czy na Sycylię, gdzie kaktusowe owoce można na bieżąco kupić na straganach warzywnych lub wypróbować w restauracji jako danie deserowe. W przypadku samodzielnej konsumpcji, pamiętajmy, aby odnosić się do nich z ostrożnością – skórka jest kolczasta i wymagana jest odrobina wprawy (lub gumowe rękawice!), aby owoc obrać bez zranienia dłoni.