Dieta w nadczynności tarczycy – opis i zasady. Jadłospis w diecie w nadczynności tarczycy
Nadczynność tarczycy wiąże się z nadmierną produkcją hormonów przez ten gruczoł dokrewny. Przez to w organizmie następuje wiele niekorzystnych zmian, szczególnie dotyczących procesów metabolicznych. Tempo tych przemian staje się dużo szybsze, przez co pacjenci z nadczynnością tarczycy szybko chudną. Dlatego też warto szczególnie zadbać o dietę w nadczynności tarczycy, jeśli my lub nasi bliscy cierpimy na tę chorobę.
- Nadczynność tarczycy – co to za choroba i jak można ją leczyć?
- Dieta w nadczynności tarczycy – podstawowe zasady
- Co jeść na diecie w nadczynności tarczycy?
- Jak zwiększać kaloryczność posiłków bez wpływu na ich objętość?
- Przykładowy jadłospis w diecie w nadczynności tarczycy na 3 dni
- Dieta w nadczynności tarczycy nie różni się od zdrowej diety
Nadczynność tarczycy – co to za choroba i jak można ją leczyć?
W przebiegu nadczynności tarczycy głównymi lekami, jakie są zalecane przez specjalistów, są tak zwane tyreostatyki, obniżające aktywność gruczołu tarczowego. Ponadto jedną z metod leczenia jest usunięcie tarczycy bądź jej części. Wszystko to w celu, by zredukować tempo przemian metabolicznych i nie dopuszczać do rozwijającego się katabolizmu tkanek, czyli nadmiernego spadku masy ciała mogącego grozić wieloma konsekwencjami zdrowotnymi, w tym:
- zmniejszeniem objętości i funkcjonalności organów, np. wątroby, mózgu
- spadkiem masy mięśniowej, co za tym idzie – siły;
- zwiększonym ryzykiem upadków i złamań, osteoporozą;
- pogorszeniem sprawności intelektualnej;
- zaburzeniami hormonalnymi;
- zatrzymaniem miesiączkowania i ryzykiem bezpłodności.
Dlatego też dieta w nadczynności tarczycy jest bardzo istotnym elementem terapii. Skupia się ona zwłaszcza na utrzymaniu prawidłowej masy ciała pacjentów i na zapobieganiu katabolizmowi przebiegającemu z wyniszczeniem organizmu.
Dieta w nadczynności tarczycy – podstawowe zasady
Aby zapewnić odpowiednie spożycie kalorii, należy zacząć od ustalenia Podstawowej Przemiany Materii (PPM) i Całkowitej Przemiany Materii (CPM) danego pacjenta. Służą do tego kalkulatory dietetyczne bazujące na wzorach, np. wzorze Harrisa-Benedicta czy wzorze Mifflina. W przypadku, gdy pacjent ma prawidłowe BMI, kaloryczność diety należy ustalać na wartość Całkowitej Przemiany Materii. Zaś gdy mamy do czynienia z pacjentem, który już jest w fazie wyniszczenia organizmu i jego BMI wynosi poniżej 18 (co świadczy o zbyt niskiej masie ciała) – należy zastosować dietę o zwiększonej kaloryczności. W tej sytuacji warto zwiększyć wartość CPM o około 300-500 kcal.
Dieta w nadczynności tarczycy pod względem makroskładników jest podobna do zalecanej standardowo, zdrowej diety zgodnej z rekomendacjami Instytutu Żywności i Żywienia. Białko powinno pokrywać 10-20% dziennej kaloryczności diety, tłuszcze – do 35%, zaś pozostałe około 50% energii powinna pochodzić z węglowodanów.
Zaleca się rozłożenie kalorii na 6, a nawet 7 posiłków w ciągu dnia – w zależności od ogólnej kaloryczności diety i preferencji pacjenta. To dlatego, że przy wysokich wymaganiach kalorycznych i spożywaniu posiłków tylko 4-5 razy dziennie, musiałyby one mieć dużą objętość. To mogłoby sprawiać wielu pacjentom problemy ze zjedzeniem całego posiłku na raz, dlatego rekomenduje się jedzenie częściej, a w mniejszej ilości. Uwaga – w przypadku stosowania leków tyreostatyków), pierwszy posiłek w ciągu dnia może być spożyty dopiero co najmniej 30 minut po zażyciu leku. Pozostałe posiłki powinny być spożywane co 2,5-4 godziny, natomiast ostatni – najlepiej na 2-3 godziny przed snem.
W diecie na nadczynność tarczycy nie wolno zapominać także o płynach. Powinno być to co najmniej 1,5 litra wody, a także słabych naparów herbat lub ziół. Zaleca się jednak ograniczanie spożycia napojów z kofeiną (kawy), a także mocnych naparów herbaty i kakao – ponieważ te także zawierają pochodne kofeiny i mogą wzmagać tempo bicia serca, a także dodatkowo pobudzać. Uwaga – jeśli u pacjenta występują biegunki (o czym więcej wspomniano w dalszej części artykułu, spożycie płynów powinno być dużo wyższe, nawet do 3-4 litrów dziennie.
Co jeść na diecie w nadczynności tarczycy?
W artykule wspomniano, jaki procent dziennej kaloryczności powinien być pokrywany przez poszczególne makroskładniki. Natomiast jakie źródła białka, tłuszczu i węglowodanów wybierać? Oto zalecane produkty:
- Białko – najlepiej wybierać chude jego źródła, a więc mięsa drobiowe, królika, cielęcinę, a także ryby (w tym przypadku warto zadbać też o podaż ryb tłustych, o których więcej można przeczytać w części poświęconej tłuszczom). Dobrym źródłem białka są też produkty mleczne nisko- i średniotłuszczowe, jak mleko, jogurty naturalne (nie owocowe), serek wiejski, twaróg chudy i półtłusty. Aby zwiększyć kaloryczność diety, można do niej wprowadzać raz na jakiś czas tłustsze produkty, w tym dobrej jakości wołowinę, wieprzowinę, jagnięcinę i tłuste produkty mleczne (np. śmietana 12-18% do zagęszczenia zupy i zwiększenia ilości kalorii w porcji), sery (np. ser żółty, mozzarella).
- Tłuszcze – najlepszym ich źródłem są produkty roślinne, ponieważ zawierają dobroczynne kwasy tłuszczowe jedno- i wielonienasycone. Dlatego podstawowymi produktami tłuszczowymi w diecie powinny być oleje roślinne, a także awokado, orzechy, pestki i nasiona. W przypadku, gdy chcemy zadbać o zmniejszenie objętości posiłków bez tracenia na ich kaloryczności, to właśnie dodatek orzechów, pestek i nasion okazuje się jednym z najlepszych sposobów. Ponadto warto wprowadzić co najmniej 2 razy w tygodniu do menu tłuste ryby morskie, jak makrela, łosoś, śledź, węgorz, szprot, sardele. Są one doskonałym źródłem kwasów tłuszczowych wielonienasyconych z rodziny omega-3: dokozaheksaenowego i eikozapentaenowego, których ludzki organizm nie potrafi samodzielnie syntetyzować. Zaleca się, by jeść tłuste ryby morskie 2 razy w tygodniu w ilości około 100 gramów, by zapewnić organizmowi odpowiednią (minimalną) ilość omega-3. A są one ważne, ponieważ mają działanie przeciwutleniające, przeciwmiażdżycowe, antynowotworowe, zmniejszają ryzyko chorób neurodegeneracyjnych.
- Węglowodany – zwykle zaleca się w tej grupie pełnoziarniste produkty zbożowe, jak razowe pieczywo, grube kasze (gryczana, pęczak), otręby, płatki owsiane, gryczane. Jednak w przypadku diety na nadczynność tarczycy ta kwestia zależy od indywidualnej sytuacji pacjenta. Bowiem w przebiegu tej choroby bardzo często dochodzi do biegunek – co jest związane z przyspieszoną pracą układu pokarmowego, wzmożonymi ruchami perystaltycznymi. Dlatego w przypadku pacjentów z nadczynnością tarczycy częściej warto wprowadzać bardziej oczyszczone produkty zbożowe, które zawierają mniej błonnika – kaszę jaglaną, mannę, kukurydzianą, perłową, a także amarantusa i komosę ryżową. Korzystne w przebiegu biegunek będą też płatki ryżowe, jaglane, owsiane błyskawiczne, kukurydziane. Pieczywo, jakie warto wybierać najczęściej to graham, jednak żytnie i mieszane także sprawdza się u większości pacjentów.
Jak zwiększać kaloryczność posiłków bez wpływu na ich objętość?
To bardzo istotne zagadnienie w diecie chorych na nadczynność tarczycy. Niektóre z tych sposobów zostały już wspomniane w niniejszym artykule, natomiast warto te praktyczne porady zebrać w całość. Aby zwiększyć kaloryczność posiłku, ale nie wymuszać u pacjenta konieczności jedzenia zbyt dużych dla niego porcji, można skorzystać z poniższych:
- dodawanie do posiłków bakalii i kalorycznych produktów, jak: orzechy, masło orzechowe, pestki, nasiona, wiórki kokosowe, mleczko kokosowe, awokado, oleje roślinne, owoce suszone;
- korzystanie z pełnotłustych produktów mlecznych (np. mleka 3,2%, serka wiejskiego naturalnego zamiast light, twarogu tłustego);
- zagęszczanie posiłków płynnych śmietanką, mlekiem z mąką, samą mąką
- dodawanie większej liczby jajek do ciast, np. do naleśników
- sporządzanie koktajli z owoców, bakalii – w niewielkiej porcji można wykorzystać kilka sztuk owoców, których nie udałoby się zjeść w standardowy sposób;
- smarowanie pieczywa większą ilością awokado;
- korzystanie z pieczywa z ziarnami (np. z makiem, ze słonecznikiem
- włączenie 100% soków do diety jako jedno ze źródeł płynów – szklanka soku to około 100 kcal.
- dodawanie większej liczby jajek do ciast, np. do naleśników
Przykładowy jadłospis w diecie w nadczynności tarczycy na 3 dni
DZIEŃ 1
Śniadanie: Owsianka z bananem i masłem orzechowym na jogurcie
Drugie śniadanie: Kanapki z pesto, wędliną i pestkami dyni
Obiad: Spaghetti z wołowiną i parmezanem
Podwieczorek: Koktajl owocowy z orzechami na mleku
Kolacja: Sałatka z jajkiem i awokado
Przekąska: Wafle ryżowe z masłem orzechowym i dżemem
DZIEŃ 2
Śniadanie: Jajecznica z suszonymi pomidorami i pieczywem graham
Drugie śniadanie: Koktajl jabłkowo-bananowo-bakaliowy
Obiad: Barszcz czerwony zabielany z makaronem i kurczakiem
Podwieczorek: Kanapki z twarogiem, miodem i orzechami
Kolacja: Sałatka z awokado, łososiem wędzonym i kaszą bulgur
Przekąska: Wafle ryżowe z hummusem w posypce z pestek dyni
DZIEŃ 3
Śniadanie: Jajka sadzone na wędlinie z pieczywem
Drugie śniadanie: Owsianka z musem z mango i z orzechami
Obiad: Zapiekanka brokułowo-ziemniaczana z mozzarellą
Podwieczorek: Smoothie warzywno owocowe, mieszanka bakalii
Kolacja: Kanapki z pastą z makreli
Przekąska: Wafle ryżowe z hummusem i suszonymi pomidorami
Dieta w nadczynności tarczycy nie różni się od zdrowej diety
Dieta w nadczynności tarczycy nie różni się zanadto od zdrowej, zbilansowanej diety rekomendowanej przez Instytut Żywności i Żywienia. Jednak indywidualny stan zdrowia i uwarunkowania niektórych pacjentów wymagają zmiany w niektórych aspektach diety. Takim przykładem są pacjenci z nadczynnością, u których już doszło do nadmiernego zmniejszenia masy ciała związanego z dużym tempem przemian metabolicznych. Dlatego dieta w nadczynności tarczycy powinna zawierać odpowiednio wysoką ilość kalorii. Z kolei w niektórych przypadkach dochodzi do dokuczliwych biegunek, które mogą dodatkowo zwiększać ryzyko wyniszczenia pacjenta. Tym także należy zaradzić poprzez stosowanie produktów o niższej zawartości błonnika w diecie. Poza doborem odpowiednich produktów należy pamiętać o spożyciu płynów. Regularność i zaangażowanie w stosowanie się zaleceń diety w nadczynności tarczycy powinno sprawić, że samopoczucie pacjenta znacznie się polepszy. Przede wszystkim zmniejszy się ryzyko wspomnianych w artykule konsekwencji, które mogą wynikać z długotrwałego katabolizmu.
- Pastusiak K. i wsp.; "Postępowanie dietetyczne w chorobach tarczycy."; Forum Zaburzeń Metabolicznych 2017, tom 8, nr 4, 155–160.;
- Tuchendler P. i wsp.; "Dieta w chorobach tarczycy."; Med Rodz 2017; 20(4): 299-303.;
- Pawlikowski M.; "Choroby tarczycy. w: Zaburzenia hormonalne"; Wyd. PZWL, Warszawa, 2003; 47-90.;
- Zieleniewski J.; "Choroby tarczycy. w: Zarys endokrynologii klinicznej. red. Pawlikowski M."; Wyd. PZWL, Warszawa, 1996; 68-103.;
- Liwanpo L..; "Conditions and drugs interfering with thyroxine absorption. Best Pract Res Clin Endocrinol."; Metab., 2009; 23(6): 781-792.;
- dr n. med. Justyna Kuliczkowska-Płaksej, prof. dr hab. n. med. Grażyna Bednarek-Tupikowska; "Nadczynność tarczycy"; umed.wroc.pl/Katedra i Klinika Endokrynologii, Diabetologii i Leczenia Izotopami Uniwersytet Medyczny, Wrocław; 2020-03-19;
